Γράφει: Μαστοροδήμου Χρύσα

Η Ζαφειρία Κοτζαμάνογλου γεννήθηκε στην Αθήνα όπου μεγάλωσε και σπούδασε. Είναι ιατρός ωτορινολαρυγγολόγος και από μικρή ηλικία ασχολείται με τη συγγραφή και τη ζωγραφική, πάντα σε ερασιτεχνικό επίπεδο. Από το 2003 ζει και εργάζεται με το σύζυγό της στην πόλη της Λάρισας. Μικρά πεζά και ποιήματά της δημοσιεύονται, κατά καιρούς, σε λογοτεχνικά περιοδικά της Αθήνας και της Λάρισας.

Έχει γράψει δυο μυθιστορήματα για παιδιά και εφήβους που κυκλοφορούν από τις Εκδόσεις Μιχάλη Σιδέρη. Το πρώτο, με τίτλο «Η σπηλιά του Φιλοκτήτη» κυκλοφόρησε το 2018 και δυο χρόνια μετά, την άνοιξη του 2020, ακολούθησε το δεύτερο με τίτλο «Ρωξάνη και Αύγουστος-Η ωραία που δεν ήθελε να είναι κοιμωμένη», το οποίο απέσπασε το Γ’ Βραβείο στον πανελλήνιο λογοτεχνικό διαγωνισμό του Συλλόγου Λόγου, Τέχνης, Μουσικής ΛΙΝΟΣ του ίδιου έτους.

Ζαφειρία, αν και γιατρός στο επάγγελμα δραστηριοποιείσαι ενεργά με τη λογοτεχνία και μάλιστα σε ένα δύσκολο είδος, την εφηβική λογοτεχνία. Πώς προέκυψε η ενασχόλησή σου καταρχάς με τη λογοτεχνία και ειδικά με την παιδική - εφηβική;

Νομίζω ότι προέκυψε στο πλαίσιο μιας μακροχρόνιας εσωτερικής διεργασίας που εκδηλώθηκε, για πρώτη φορά στα γυμνασιακά μου χρόνια, με τη συγγραφή μικρών κειμένων σ’ ένα ημερολόγιο. Αυτή η εσωτερική διεργασία, με την πάροδο των χρόνων, εμπλουτίστηκε από την αγάπη μου στη λογοτεχνία, τη συστηματική ανάγνωση βιβλίων και την αγάπη μου προς τα παιδιά ή τη παιδική ηλικία, αν θέλεις.

Έχει, επίσης, σχέση και με μια βαθύτερη ανάγκη μου να εκφράσω την «παιδικότητα» που εξακολουθεί να υπάρχει ζωηρή μέσα μου και να συναναστραφώ με παιδιά για να τους προσφέρω ό,τι νιώθω ότι έχω θησαυρίσει όλα αυτά τα χρόνια της ζωής μου. Αυτό το τελευταίο, πιστεύω ότι σχετίζεται και με το γεγονός ότι η μητέρα μου ήταν νηπιαγωγός και ο παππούς μου – ο πατέρας της – δάσκαλος, οπότε θεωρώ ότι έχω και εγώ λίγο …«εκπαιδευτιλίκι».

Συνδυάζεται η ιατρική με τη συγγραφή;

Από την άποψη του χρόνου που πρέπει να διαθέτει κάποιος, λίγο δύσκολα, γιατί η συγγραφή απαιτεί χρόνο και αφοσίωση, εκτός από την έμπνευση και το ταλέντο. Αλλά όταν θέλεις κάτι πολύ, το καταφέρνεις. Υπάρχουν, πάντως, πολλοί γιατροί που είναι συγγραφείς, πράγμα που σημαίνει ότι η ιατρική και η συγγραφή συνδυάζονται και σ’ ένα βαθύτερο επίπεδο, γεγονός που, κατά τη γνώμη μου, οφείλεται στην ενασχόληση του γιατρού με τον άνθρωπο ως ψυχοσωματική οντότητα και στην είσοδο στα «ενδότερά» του, στο πλαίσιο της αναζήτησης των αιτίων της ασθένειας και της θεραπεία της.

Ποια ήταν τα πρώτα αναγνώσματα ως αναγνώστρια που σε έκαναν να σκεφτείς ότι θέλεις να ασχοληθείς κι εσύ με τη συγγραφή;

Η αλήθεια είναι ότι άρχισα να φαντάζομαι τον εαυτό μου ως συγγραφέα, αλλά με έναν ασαφή και ονειροπόλο τρόπο, από τα μαθητικά μου χρόνια, όταν διάβαζα τα βιβλία της Πηνελόπης Δέλτα, που εξακολουθεί να είναι μια πολύ αγαπημένη μου συγγραφέας. Υπήρξε όμως και ένα δεύτερο, ας το ονομάσουμε, στάδιο σ’ αυτή τη διαδικασία, όταν, στα φοιτητικά μου χρόνια, άρχισα να διαβάζω τα βιβλία της Μαρίας Λαμπαδαρίδου-Πόθου, η οποία είναι από τη Λήμνο, το νησί που γεννήθηκε και μεγάλωσε ο πατέρας μου, και με την οποία είχαν προσωπική γνωριμία οι γονείς μου. Για πολλούς λόγους, που δεν χρειάζεται να αναλύσω αυτή τη στιγμή γιατί θα μακρηγορήσω, μέσα από τα δικά της βιβλία άρχισα να βιώνω έντονα την ταύτιση τόσο με τους κεντρικούς ήρωες, όσο και με την ίδια τη συγγραφέα. Από εκείνη την εποχή και πέρα, ναι, υπάρχει μέσα μου η σκέψη «θέλω να γίνω συγγραφέας» και κάθε φορά που διαβάζω ένα βιβλίο, βιώνω πιο συνειδητά την ταύτιση τόσο με τους ήρωές του, όσο και με τον δημιουργό του. Η πρώτη μου ολοκληρωμένη συγγραφική απόπειρα, όμως, θα έρθει αρκετά χρόνια μετά και απ’ αυτό το στάδιο.

Επέλεξες την εφηβική λογοτεχνία, ένα δύσκολο είδος. Τι σε ώθησε σε αυτή σου την επιλογή.

Δεν ήταν συνειδητή επιλογή, με την έννοια ότι κάθισα και σκέφτηκα σε ποιο ηλικιακό κοινό θέλω να απευθυνθώ και αποφάσισα ότι θέλω να γράφω βιβλία για παιδιά και εφήβους. Αντιθέτως. Η πρώτη γραφή της «Σπηλιάς του Φιλοκτήτη» ήταν για ενηλίκους και μάλιστα με τη μορφή απομνημονευμάτων και, ουσιαστικά, μονολόγου. Το αρχείο έμεινε για χρόνια στο «συρτάρι» του υπολογιστή μου χωρίς να το ξαναδιαβάσω ή να προσπαθήσω να το τροποποιήσω.

Ώσπου έρχεται η ιδέα της «Ωραίας που δεν ήθελε να είναι κοιμωμένη», η οποία γράφεται μέσα σε έξι μήνες, κατά τη διάρκεια των οποίων, κυριολεκτικά, κοιμάμαι και ξυπνάω, με το βιβλίο στο μυαλό μου. Οι σκέψεις της ηρωΐδας, τα συναισθήματά της, τα σχέδια, οι αναζητήσεις, η καθημερινότητά της είναι δικές μου. Και, όταν μετά από καιρό, ξαναδιαβάζω το αρχείο της «Σπηλιάς του Φιλοκτήτη» αποφασίζω να το φέρω στην τωρινή του μορφή. Ο ομηρικός Φιλοκτήτης, λοιπόν, αποκτά ως συνοδοιπόρο, ένα δεκαπεντάχρονο αγόρι της δικής μας εποχής. Κι από κει και έπειτα, η ιδέα να γράφω βιβλία για εφήβους με συνεπαίρνει, γίνεται συνειδητή και ταυτόχρονα αυθόρμητη επιλογή. Είναι η έκφραση της προσωπικής ανάγκης μου, και πάλι, να εξωτερικεύσω τον έφηβο που κρύβω μέσα μου και ταυτοχρόνως, να επικοινωνήσω με τα παιδιά και τους εφήβους.

Μας έχεις χαρίσει δύο παιδικά βιβλία, λοιπόν, που κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Μιχάλη Σιδέρη. «Η σπηλιά του Φιλοκτήτη» ένα ωραίο μυθιστόρημα με κύριο ήρωα έναν έφηβο που συνομιλεί με το Φιλοκτήτη του μύθου και η «Ρωξάνη και Αύγουστος-Η ωραία που δεν ήθελε να είναι κοιμωμένη», που έχει διακειμενικές αναφορές και συνομιλεί με το γνωστό παραμύθι της ωραίας κοιμωμένης. Γενικά ο μύθος παίζει ένα σημαντικό ρόλο στην γραφή σου. Θέλεις να μας εξηγήσεις τι συμβολίζει για σένα ο μύθος και το παραμύθι;

Έχω μεγαλώσει διαβάζοντας μύθους, του Αισώπου και την ελληνική μυθολογία που είναι αστείρευτη. Ο μύθος είναι ο πιο ελκυστικός, ο πιο στολισμένος τρόπος να έρθουμε σε επαφή με την πραγματικότητα, με την πραγματικότητα που για το μέσο ανθρώπινο μυαλό είναι, πολλές φορές, σκληρή, αδυσώπητη, παράλογη, άδικη κλπ. Και η διαπίστωση αυτή αποκτά ιδιαίτερη σημασία όταν πρόκειται για παιδιά που η πρώτη απευθείας επαφή τους με αυτήν μπορεί να είναι πραγματικά τραυματική. Εννοείται ότι ο μύθος είναι και πρέπει να είναι η πρώτη επαφή, το πρώτο στάδιο, που θα δώσει, με την πάροδο της ηλικίας, την εκπαίδευση και τη γενικότερη ανάπτυξη του παιδιού, τη θέση του στην απομυθοποίηση και τη ρεαλιστική βίωση και αντιμετώπιση της πραγματικότητας. Και στη ζωή και στα αναγνώσματα.

Το παραμύθι, από την άλλη, είναι συνήθως ένας ευχάριστος τρόπος να περνάς την ώρα, αλλά με τους συμβολισμούς που κι αυτό συχνά φέρει έχει την ικανότητα να αποτελέσει αφορμή για δημιουργικές σκέψεις.

Κατά κάποιο τρόπο, νομίζω ότι κυρίως ο μύθος, αλλά κάποιες φορές και το παραμύθι, είναι κάτι σαν το πρώτο μας σχολικό «βιβλίο», στο οποίο πάντα μπορούμε να ανατρέχουμε, καθώς μας παρέχει γνώσεις, όχι τόσο ακαδημαϊκές όσο εμπειρικές, μας κάνει να θέτουμε ερωτήματα, μπορεί να μας παραδειγματίσει χωρίς να μας εξαναγκάσει, μπορεί να μας βοηθήσει σε μια επιχειρηματολογία μας, να κινητοποιήσει τη φαντασία μας και πολλά άλλα.

Πιστεύεις πως είναι σημαντικό να υπάρχουν συμβολισμοί στα εφηβικά αναγνώσματα;

Ναι, και όχι μόνο στα εφηβικά. Ο συμβολισμός είναι ένα ευφυέστατο εφεύρημα του μυαλού που το βοηθάει να εκφράσει δύσκολες ή πολύπλοκες έννοιες, ηθικού, φιλοσοφικού και γενικά πνευματικού χαρακτήρα, αλλά και να τις κάνει εύληπτες από τον αναγνώστη (ή τον ακροατή). Ας μην ξεχνάμε ότι στην καθημερινότητά μας, η προσωπική συμπεριφορά μας όπως και η κοινωνική μας ζωή, βασίζονται ή τουλάχιστον χρησιμοποιούν πολλούς συμβολισμούς, την ερμηνεία ή την «γενεαλογία» πολλών από τους οποίους αγνοούμε συχνά παντελώς.

Ο συμβολισμός θα κινήσει πολύ συχνά το συναίσθημα που ελκύει την προσοχή πολύ πιο έντονα, και όχι μόνο τη σκέψη, θα μιλήσει με συγκαλυμμένο τρόπο για δύσκολες καταστάσεις, οδυνηρές διαπιστώσεις ή ματαιώσεις, θα παραδειγματίσει, θα παράσχει γνώσεις, θα κινητοποιήσει το μυαλό μας να ψάξει την αλήθεια πίσω από τα σύμβολα, στην περίπτωση του βιβλίου θα προκαλέσει την ενεργητική συμμετοχή του αναγνώστη. Αποτελεί για ένα βιβλίο, θα μπορούσα να πω, δείγμα υψηλής αισθητικής.

Θεωρείς ότι τα σύγχρονα παιδιά αγαπούν τους μύθους και η πρόσληψή τους, τους αποφέρει κάτι;

Νομίζω ότι σε κάθε εποχή τα παιδιά αγαπούν τους μύθους. Απλώς η δική μας εποχή, που είναι σαφώς εποχή απομυθοποίησης, δημιουργεί καινούριους μύθους, στη θέση των παλιών τους οποίους απορρίπτει, συχνά ασυζητητί. Κι αυτό το τελευταίο είναι άσχημο, γιατί πολλοί από αυτούς έχουν διδακτικό χαρακτήρα και εσωτερικό πλούτο και είναι κρίμα που τα σύγχρονα παιδιά δύσκολα πια έρχονται σε επαφή μαζί τους.

Μιλώντας, πάντως, για τους μύθους που μεγάλωσαν κι εμάς, πιστεύω ότι έχουν να δώσουν στα παιδιά κάθε εποχής. Όπως είπα και προηγουμένως, ο μύθος είναι ο πιο ελκυστικός και στολισμένος τρόπος γα να έρθει ένα παιδί σε επαφή με την πραγματικότητα που το περιτριγυρίζει, τη συχνά σκληρή και παράλογη. Και επειδή οι μύθοι χρησιμοποιούν, κατά κόρον, συμβολισμούς, τα παιδιά θα επωφεληθούν με όλους τους τρόπους που αναφέραμε προηγουμένως, αποκτώντας ταυτοχρόνως γνώσεις και ευρύτητα πνεύματος. Το σημαντικότερο κέρδος, δηλαδή, προέρχεται από την αποκωδικοποίηση του μύθου.

Πιστεύεις ότι η λογοτεχνία είναι σκόπιμο να χωρίζεται σε ηλικίες;

Ναι, νομίζω ότι είναι καλό να χωρίζεται σε ηλικίες όταν αφορά τα παιδιά, χωρίς αυτό να σημαίνει, βέβαια, ότι μπορούν ή ότι πρέπει να μπουν σαφείς διαχωριστικές γραμμές. Είναι καλός μπούσουλας πάντως, να αναγράφεται το εύρος ηλικιών των παιδιών στα οποία απευθύνονται τα βιβλία, που χρησιμοποιούν πολλοί εκδοτικοί οίκοι, ούτως ώστε το περιεχόμενό τους να είναι κατανοητό και εποικοδομητικό για τα παιδιά που θα τα διαβάσουν. Ακόμη και για τους σύγχρονους εφήβους, θεωρώ ότι είναι σωστό το πέρασμα στην ανάγνωση λογοτεχνικών έργων για ενηλίκους να γίνεται σταδιακά, με προσοχή.

Επισκέπτεσαι συχνά σχολεία με αφορμή τα βιβλία σου. Θυμάσαι κάποιο σχόλιο παιδιού η εφήβου που σε εντυπωσίασε και σου έδωσε τροφή για σκέψη;

Δεν μπορώ να ξεχωρίσω κάποιο ιδιαίτερα, μού άρεσαν όμως πολύ κάποια σχόλια παιδιών πέμπτης και έκτης δημοτικού, πολύ εύστοχα, όταν, με αφορμή τη «Σπηλιά του Φιλοκτήτη», συζητούσαμε για το αν θα ήθελαν να ταξιδέψουν στο χρόνο, και τι θα επεδίωκαν ανάλογα με το αν θα πήγαιναν στο παρελθόν ή στο μέλλον. Ήταν πραγματικά ευρηματικά!

Ασχολείσαι και με την ποίηση. Σκέφτεσαι να εκδώσεις κάτι ποιητικό στο μέλλον;

Δεν έχω σκεφτεί ακόμη κάτι τέτοιο. Η ποίηση, για μένα, είναι κάτι πολύ βαθύ γι’ αυτό και τα ποιήματα που θα μπορούσα να δημοσιοποιήσω είναι πολύ λίγα. Απ’ την άλλη δεν νιώθω έτοιμη να εκθέσω αυτά τα βάθη του εαυτού μου που έχουν γίνει (ή θα γίνουν) ποιήματα. Ίσως σε απώτερο μέλλον.

Θέλεις να αναφέρεις κάποιους από τους σύγχρονους λογοτέχνες που ξεχωρίζεις;

Αγαπημένες μου η Μάρω Βαμβουνάκη και η Μαρία Λαμπαδαρίδου-Πόθου.

Τι βρίσκεται στο ράφι σου αυτό τον καιρό που σε έχει εντυπωσιάσει;

Για την ακρίβεια, κατέβηκε πρόσφατα από το ράφι μου και σχεδόν το τελείωσα. Είναι το μυθιστόρημα του Ανατόλ Φρανς «Οι θεοί διψούν», που αναφέρεται στη γαλλική επανάσταση και την περίοδο της τρομοκρατίας που ακολούθησε. Με έχει συναρπάσει.

Μια αγαπημένη φράση από ένα βιβλίο που θέλεις να μοιραστείς με τους αναγνώστες του Bookia;

Είναι ένα μικρό, πολύ αγαπημένο μου, απόσπασμα από το βιβλίο «Οι κερασιές θ’ ανθίσουν και φέτος» του Μενέλαου Λουντέμη:

«Έζησα με χαμηλωμένη λάμπα για να μην κάψω τις ψυχές που φτερούγιζαν γύρω μου. Μα γελάστηκα. Ήταν μια ψυχή που δε θα τη γλύτωνα, γιατί ήταν μέσα στην ίδια τη φωτιά. Ήταν αυτή η φωτιά. Η δική μου».