Γράφει: Δημήτρης Σακισλίδης

Ο Δημήτρης Ελέας είναι συγγραφέας, αρθρογράφος και πολιτικός ακτιβιστής. Γεννήθηκε στην Αθήνα. Έχει ζήσει στο Λονδίνο δεκαπέντε χρόνια –σπούδασε εκεί και εργάστηκε στον ιδιωτικό τομέα σε θέσεις ευθύνης– και επίσης μεγάλα διαστήματα στη Βαρσοβία, το Παραλίμνι Κύπρου και τη Νέα Υόρκη. Διαμένει πλέον μόνιμα στη Νέα Υόρκη.

Έχει γράψει και δημοσιεύσει πληθώρα κειμένων, άρθρων, δοκιμίων και βιβλίων στα ελληνικά και στα αγγλικά: Γυναίκες (1994), Ten Texts (2007), Εκκεντρικές Σημειώσεις (2013), Ιδιωτικός Κορνήλιος: Προσωπική Μαρτυρία για τον Καστοριάδη (2014) και H Ελλάδα και Ένας από τα Έντεκα Εκατομμύρια: Προσεγγίσεις και παρεμβάσεις ενός πολιτικού ακτιβιστή (2018). Διατηρεί το ιστολόγιο dimitriseleas. Το e-mail του είναι dimitris.eleas@gmail.com.

Από το Οπισθόφυλλο του βιβλίου

Αν μελετήσει κανείς τη ζωή του Γουίλιαμ Σαίξπηρ, ώστε να αντιληφθεί καλύτερα τη δύναμη των έργων του ως προς τα παντοτινά ζητήματα με τα οποία αυτά καταπιάνονται, με έκπληξη θα ανακαλύψει ότι οι «σαιξπηρολόγοι» αποκαλούν το διάστημα 1585 - 1592 «χαμένα χρόνια» («lost years»). Κανείς δε γνωρίζει πού ήταν και τι έκανε ο Σαίξπηρ από την ηλικία των 21 μέχρι την ηλικία των 28 ετών! Το έργο αυτό είναι ένα μυθιστόρημα για τα χρόνια εκείνα, που κατά πάσα πιθανότητα διαδραμάτισαν κάποιον ρόλο στο να εξελιχθεί ο Γουίλιαμ στον τρανό Σαίξπηρ, που γνωρίζουμε σήμερα. Ο Σαίξπηρ πάντα ξάφνιαζε με την ευρηματικότητά του, όπως φιλοδοξεί να κάνει και το βιβλίο αυτό. Παράλληλα ο συγγραφέας προσπαθεί να αξιοποιήσει το σαιξπηρικό έργο, ακολουθώντας τα χνάρια του μεγάλου Σαίξπηρ, προκειμένου να αναδείξει σύγχρονα ζητήματα.

Τι σας ενέπνευσε να γράψετε για την εξαφάνιση του Σαίξπηρ σε αυτή τη συγκεκριμένη περίοδο της ζωής του;

Ευχαριστώ Δημήτρη. Ευχαριστώ το Bookia.gr. Να απαντήσω ή να μην απαντήσω στις ερωτήσεις; Αστειεύομαι φυσικά. Με ενέπνευσε το μυστήριο που περιβάλλει αυτά, τα «χαμένα χρόνια», τού Γουίλιαμ Σαίξπηρ, από το 1585 έως το 1592. Είναι μια περίοδος γεμάτη ερωτήματα, στα οποία, θέλω να πιστεύω, πως κάπως απάντησα. Με συνάρπασε να συλλογιστώ τις άγνωστες πτυχές, που διαμόρφωσαν καίρια, τον Άνθρωπο πίσω από τον Μύθο. Κανείς δε γνωρίζει πού βρισκόταν ή τι έκανε. Αυτό το κενό, προσέφερε γόνιμο έδαφος που αποτυπώνεται μέσα στο βιβλίο μας (όπως προτιμώ να λέω). Ο Σαίξπηρ δεν ήταν τυχαίος…

Πώς εναρμονίστηκε η ιστορία με τη μυθοπλασία στο βιβλίο σας; Υπήρχε κάποια πρόκληση σε αυτό;

Η εναρμόνιση ιστορίας και μυθοπλασίας υπήρξε πρόκληση αλλά και ευκαιρία. Ερεύνησα προσεκτικά τα ιστορικά δεδομένα της εποχής, και «τα δεδομένα αυτά» μάς αφήνουν ελεύθερους να φανταστούμε. Έτσι, η μυθοπλασία μπήκε εκεί που η ιστορία σιωπά, χωρίς όμως να την προδίδει. Η μεγαλύτερη πρόκληση ήταν να αποδοθεί πειστικά η τότε κοινωνία, ώστε ο αναγνώστης, να νιώσει ότι ο Σαίξπηρ, αν και μυθοπλαστικός ήρωας εδώ, παραμένει άνθρωπος της εποχής του – αλλά και διαχρονικός.

Ποια μηνύματα ή θέματα που αναδύονται από το βιβλίο σας είναι κατά την κρίση σας πιο επίκαιρα;

Το βιβλίο φωτίζει θέματα όπως η ταυτότητα, η «οικογένεια», η φιλία, η τύχη, η «κοινωνική περιθωριοποίηση» και η δύναμη της γλώσσας ως εργαλείο προσωπικής ανέλιξης. Μέσα από τη «εξαφάνιση του Σαίξπηρ», αναδεικνύεται η αναζήτηση νοήματος σε περίοδο αβεβαιότητας, κάτι εξαιρετικά επίκαιρο στον σημερινό κόσμο. Επίσης, θίγεται «η έννοια του να ξεχωρίσει κανείς», όχι με κραυγαλέους τρόπους, αλλά με πράξεις δημιουργίας νοήματος μέσω στίχων. Σε μια εποχή κρίσης, η ανάγκη για αλήθεια, παραμένει πιο ζωντανή από ποτέ. Κατά τη γνώμη μου, η πολιτική και, το να δίνεις εξουσία σε λάθος ανθρώπους είναι χειρότερα από τη μαφία, και αυτό φαίνεται σήμερα, και στις δύο άκρες του Ατλαντικού.

Πώς πιστεύετε ότι η μορφή και η προσωπικότητα του Σαίξπηρ μπορούν να συσχετιστούν με τις σύγχρονες πολιτικές ή κοινωνικές αναζητήσεις;

Η μορφή του Σαίξπηρ ενσαρκώνει την πολυπλοκότητα της ανθρώπινης φύσης. Η μορφή του Σαίξπηρ ενσαρκώνει την πολυπλοκότητα της ανθρώπινης φύσης και την ανάγκη κατανόησης του «άλλου». (Σήμερα «ο άλλος», ο μετανάστης ας πούμε, γίνεται εχθρός.) Ως παρατηρητής της κοινωνίας του, μίλησε για εξουσία, πλούτο, θάνατο, ζήλια, και έρωτα με διαχρονική ματιά. Σήμερα, που τα πολιτικοκοινωνικά ερωτήματα επανέρχονται με ένταση –ποιοι είμαστε, πού ανήκουμε, «ποιοι αποκλείονται», πώς θα πορευτούμε– η φωνή τού Σαίξπηρ παραμένει επίκαιρη.

Μας καλεί να αμφισβητούμε ό,τι ακούμε και να έχουμε ενσυναίσθηση, μέσα σε έναν κόσμο που δεν ξέρεις από που να γαντζωθείς. Στις μέρες μας, ο Σαίξπηρ θα έπρεπε να μεταβεί στη μετασοβιετική Ρωσία και να ξαναγράψει τις τραγωδίες του – αυτή τη φορά, με μελάνι και βότκα. Και στο White House, «ένας ήρωας του Σαίξπηρ» χωρίς πονόλαιμο αλωνίζει… ξεχνάει να παίρνει τα χάπια του, και δεν τον φοβίζει ούτε ο θάνατος.

Ως πολιτικός ακτιβιστής, πόσο επηρεάζει η πολιτική σας στάση τη συγγραφή σας;

Χμμ. Η πολιτική μου στάση διαπερνά τη συγγραφή «μου» ως αναπόσπαστο κομμάτι της δημιουργικής διαδικασίας. Μέσα στο μυαλό «μου», δυστυχώς, όλα ενώνονται. Η πεποίθηση για κοινωνική δικαιοσύνη και η ανάγκη για φωνές που αντιστέκονται στην αδικία με ωθούν να ψάχνω βαθύτερα τα θέματα εξουσίας και ελευθερίας. Μέσα από τη μυθοπλασία, επιχειρώ πρόκληση σε σκέψη. Ίσως να υπάρχει ένα πολιτικό νήμα, ένα νήμα που δίνει νόημα και φλόγα στα κείμενά «μου», πάντα με σεβασμό στη μοναδικότητα που έχει κάθε άνθρωπος.

Υπάρχουν σημεία στο βιβλίο που αντανακλούν τις δικές σας απόψεις για την πολιτική ή την κοινωνία;

Στο βιβλίο, μερικά σημεία αντανακλούν τις δικές μου απόψεις για την πολιτική και την κοινωνία. Επιδιώκω να αναδείξω την κατάρα της εξουσίας / «του ηγεμόνα το φαρμάκι», που συχνά καταπιέζει τη φωνή των αδυνάτων και το αντίδοτο σε όλα αυτά, είναι η συλλογική δράση στον δρόμο, στη σκηνή. Μέσα από τη ζωή του Σαίξπηρ, επιχειρώ να δείξω πώς η Τέχνη/κεντρί μπορεί να λειτουργήσει ως εργαλείο αλλαγής. Η συνεχής πίστη μου στη δυνατότητα του ανθρώπου να υπερβεί τα όριά του, και να καλυτερέψει τις όποιες συνθήκες, είναι παρούσα νομίζω, σε κάθε σελίδα. Ταυτόχρονα, υπάρχουν εντάσεις μεταξύ των ανθρώπων γιατί η ματαιοδοξία τείνει να ανθίζει.

Πώς βλέπετε τη σχέση ανάμεσα στη λογοτεχνία και τον ακτιβισμό στην εποχή μας;

(Εν παρενθέσει: Πρώτον, η λογοτεχνία είναι μεγάλη λέξη, και «τη χαρίζω στους Έλληνες συγγραφείς» που έχουν γράψει 50 / 100 βιβλία και δεν έχουν ακόμη πει κάτι ουσιαστικό, και «έχουν πάρει στον λαιμό τους», και εκδότες και αναγνώστες. Και τα βιβλία τους, δεν κρατάνε πάνω από έξι μήνες. Να αναφέρω, ή να μην αναφέρω, πως όσο ζούσε ο Σαίξπηρ δεν εξέδωσε κανένα βιβλίο, όπως και ο Κ.Π. Καβάφης άλλωστε! Δεύτερον, η ελληνική κατάρρευση που συντελείται παντού, διαφαίνεται και στον χώρο του βιβλίου – κι όχι μόνο, στον κατά φαντασίαν αριθμό προβάτων που δηλώνονται από τους ψευτοβοσκούς. 40,000 περίπου βιβλία τον χρόνο εκδίδονται στη Γαλλία, 10,000 στην Ελλάδα. Τι να σημαίνει αυτό; Σημαίνει πως ο πολιτισμός στην Ελλάδα τελείωσε το 404 π.Χ., παραφράζοντας λίγο τον Καστοριάδη.) Η λογοτεχνία και ο ακτιβισμός είναι αλληλένδετες, ιδιαίτερα στην εποχή μας όπου η φωνή του ατόμου συχνά χάνεται μέσα στον θόρυβο, στα social media.

Η λογοτεχνία προσφέρει έναν χώρο στοχασμού και έκφρασης, όπου οι κοινωνικές ανισότητες μπορούν να φωτιστούν και κάπως να αναλυθούν. Μέσω της αφήγησης, «ενθαρρύνεται» η αλλαγή. Χρειάζεται ο ακτιβισμός τη λογοτεχνία για να γίνει πιο επιδραστικός, ενώ η λογοτεχνία αντλεί από τον ακτιβισμό έμπνευση και σκοπό; Ίσως. Εδώ ας αναφερθεί, πως η Γάζα, «είναι το μαύρο άλογο της εποχής μας» που κανείς δεν αγκαλιάζει! (Σαφώς στηρίζω το Ισραήλ, αλλά αυτό, είναι άλλο θέμα.) O Νίτσε στο Τορίνο, όταν είδε το μαστίγωμα ενός αλόγου, έβγαλε κραυγή συμπόνιας, προχώρησε μπροστά και τύλιξε τα χέρια του γύρω από τον λαιμό του αλόγου, σαν να ήθελε να αγκαλιάσει και όλα τα βάσανα του κόσμου.

Τι θα θέλατε να κρατήσουν οι αναγνώστες από το «Όταν χάθηκε ο Σαίξπηρ»;

Θα ήθελα οι αναγνώστες να κρατήσουν το αίσθημα της περιέργειας για τα «χαμένα χρόνια», αλλά και την ιδέα ότι, η ιστορία, δεν είναι ποτέ μόνο μια σειρά γεγονότων. Ιστορία είναι και όσα ξεχάστηκαν, ή αποσιωπήθηκαν. Είναι ένας ζωντανός ιστός από ανθρώπινες συγκρούσεις και όνειρα. Ελπίζω να νιώσουν πως μέσα από την αφήγηση, ξεδιπλώνεται η ανάγκη ότι η Τέχνη μπορεί να μάς βοηθήσει να κατανοήσουμε καλύτερα τον κόσμο, αλλά, και τον εαυτό μας. Να κρατήσουν ότι η ανθρώπινη φύση –που τόσο αριστοτεχνικά αποδόθηκε, χρόνια αργότερα, στον Hamlet (1623) και είναι το θεατρικό που επηρέασε βαθιά τον Φρόιντ–, κυβερνάται, περισσότερο από το συναίσθημα παρά από τη λογική… και αυτό είναι η μέγιστη ύβρις.

Ποια είναι τα επόμενα σας σχέδια, τόσο στον χώρο της λογοτεχνίας, όσο και στην πολιτική δράση;

Δεν έχω σχέδια… Ή, ίσως, μερικά σχέδια να περιλαμβάνουν τη συνέχιση της εξερεύνησης της ανθρώπινης εμπειρίας/δημιουργίας μέσα από ιστορίες που συνδυάζουν το ταραχώδες παρόν, την πολιτική, το χιούμορ και την καθημερινή ζωή. Θέλω να πάρω φωνή από «χασομέρηδες που κυβερνούν και σκέφτονται μόνο το πορτοφόλι τους», και να δώσω φωνή σε άτυχους, απόκληρους, «αποτυχημένους», αρρώστους, φτωχούς, ανθρώπους που έχουν σπίθα στα μάτια και integrity. Ο αγώνας για δικαιοσύνη είναι επίκαιρος σήμερα, όσο ποτέ άλλοτε. Στην πολιτική δράση, ίσως εντείνω τη συμμετοχή μου σε ομάδες που προάγουν τα ανθρώπινα δικαιώματα και την κοινωνική αλληλεγγύη. Η συγγραφή και ο ακτιβισμός για μένα είναι αλληλοσυμπληρούμενοι δρόμοι, και θα συνεχίσω να κινούμαι και στους δύο… γράφοντας 2 σελίδες την ημέρα, και σχίζοντας 5! «To beer or not to beer»;