Γράφει: Μάγδα Παπαδημητρίου-Σαμοθράκη

Η συγγραφέας Μαρώ Κάργα μας ταξιδεύει σε τούτη την πρώτη τριλογία της στην Αλεξάνδρεια του Καβάφη, στις οκέλες, στα αρχοντόσπιτα της ελληνικής παροικίας, στις μυρωδιές της αλλά στη Λήμνο και όχι μόνο. Ας γίνουμε νοεροί συνοδοιπόροι της …

Μαρώ Κάργα, σας ευχαριστώ για τη συνέντευξη που μου παραχωρείτε για το Bookia. Για το αναγνωστικό ταξίδι που προσφέρατε στους αναγνώστες αλλά και σε μένα. «Ο κήπος μας στην άκρη της ερήμου» είναι το τρίτο βιβλίο της «Αλεξανδρινής» τριλογίας σας. Διαφοροποιείται από τα άλλα δύο βιβλία σας και τι πραγματεύεται;

Διαφοροποιείται ως προς το ιστορικό του πλαίσιο, με δεδομένο ότι τα συγκεκριμένα ιστορικά γεγονότα επηρεάζουν την εξέλιξη της ζωής των ηρώων και την κατάληξή τους. Η κεντρική ηρωίδα, για να πάρει πίσω τη χαμένη πατρική έπαυλη και να ξαναζήσει τον έρωτα, επιστρέφει τον Μάιο του 1967 από το Παρίσι σε μια Αλεξάνδρεια που έχασε οριστικά τον κοσμοπολίτικο χαρακτήρα της και θυμίζει ελάχιστα την πόλη όπου μεγάλωσε, ενώ το παρελθόν της προβάλλεται στα χρόνια του μεσοπολέμου και της μεταπολεμικής εποχής. Εκεί κινούνται και οι υπόλοιποι μυθιστορηματικοί χαρακτήρες του βιβλίου, έχοντας ως τόπους δράσης την ακόμα λαμπρή Αλεξάνδρεια, το Οράν, το Αλγέρι, τη Βηρυτό, το Κάιρο και το Παρίσι, από το 1936 έως το 1961, το καλοκαίρι των εθνικοποιήσεων και του ολοκληρωτικού ξεριζωμού της ελληνικής παροικίας από την Αίγυπτο. Το μυθιστόρημα διαδραματίζεται την εποχή της αραβικής διεκδίκησης στην Αίγυπτο και πραγματεύεται τη σχέση ανάμεσα στον κοσμοπολιτισμό, στο κέρδος, στον σαρκικό έρωτα και στις υπαρξιακές ανησυχίες.

Τα βιβλία σας θα έλεγα πως είναι τρεις τόμοι ενός εκτενούς μυθιστορήματος. Μπορούν να διαβαστούν ως αυτοτελή μυθιστορήματα ή όχι;

Ναι. Μπορούν να διαβαστούν αυτόνομα γιατί η τοποχρονική πλαισίωση είναι συγκεκριμένη για το καθένα και γιατί οι κεντρικοί χαρακτήρες μεταφέρουν το παρελθόν τους από τόμο σε τόμο.

Με αυτή την τριλογία κάνατε την εμφάνισή σας στην ελληνική λογοτεχνία. Θα μπορούσα να πω πώς βουτήξατε στα βαθιά νερά. Αποπειραθήκατε να γράψετε ένα πολύτομο μυθιστόρημα που χρονικά καλύπτει έναν αιώνα. Ποια ήταν η εσωτερική ανάγκη σας να γράψετε αυτά τα βιβλία;

Πράγματι, η τριλογία αυτή, καταγράφοντας επί τρεις γενιές την πορεία ζωής των απογόνων της οικογένειας ενός Έλληνα τυπογράφου και της Γαλλοεβραίας γυναίκας του, καλύπτει μια μεγάλη χρονική περίοδο, από το 1865 έως το 1967. Ό,τι με ώθησε ήταν οι ισχυροί δεσμοί που είχαν οι άνθρωποι του περιβάλλοντός μου με την Αίγυπτο και κυρίως η ιδιαίτερη σχέση που είχα αποκτήσει εγώ, πηγαίνοντας τα καλοκαίρια στην Αλεξάνδρεια. Αυτή η άλλοτε εκλεπτυσμένη και κοσμοπολίτικη πόλη με το ελληνιστικό παρελθόν, η πιο λεβαντίνικη πόλη της Μεσογείου, που έφτιαχνε ανθρώπους με πάθη και εξάρσεις, μονοπωλούσε επί χρόνια το ενδιαφέρον μου, ενώ η παρακμή της την έκανε ακόμα πιο γοητευτική στα μάτια μου. Η αγάπη μου για την Αλεξάνδρεια ήταν το βαθύτερο κίνητρο. Η «Αλεξανδρινή» τριλογία δίνει μια συνολική εικόνα αυτής της πολύμορφης πόλης. Κάθε ένα από τα τρία βιβλία καλύπτει μια από τις σημαντικές εποχές της ιστορίας της και μέσα από τις ζωές των μυθιστορηματικών χαρακτήρων, προβάλλεται και ολόκληρη η ιστορία της ελληνικής παροικίας, από την εποχή της μεγάλης ευμάρειας έως την τελική της κατάληξη. Στις σελίδες των μυθιστορημάτων εμφανίζονται όλα τα σημαίνοντα πρόσωπα κι όλοι οι ρυθμιστές της τύχης της Αιγύπτου, από τον Μωχάμεντ Άλη έως τον Νάσερ και μαζί τους και τα μεγάλα γεγονότα της εποχής στην Αίγυπτο, την Αφρική, την Ευρώπη, την Ελλάδα και τη Μέση Ανατολή.

Μέχρι να εμφανιστείτε στα ελληνικά γράμματα με το «Αχγιάτ Ανχάρ», την Αίγυπτο την είχαμε γνωρίσει από άλλους συγγραφείς. Πώς λειτούργησε αυτό για εσάς; Πιστεύετε ότι υπάρχει πολύ αναξιοποίητο υλικό ακόμη για να διαβάσει ο Έλληνας αναγνώστης;

Ήξερα ότι είχαν γραφεί πολλά για την Αλεξάνδρεια και γενικότερα για την Αίγυπτο και από πολύ σπουδαίους συγγραφείς. «Η Ιουστίνη» από το «Αλεξανδρινό κουαρτέτο», του Ντάρελ, υπήρξε πάντα το πιο αγαπημένο μου βιβλίο. Και πώς το απέκτησα. Στα εικοσιένα μου το κέρδισα στα χαρτιά, παίζοντας με έναν φίλο που έτσι ξεπούλησε την τεράστια και αξιολογότατη βιβλιοθήκη του πατέρα του. Δεν θα ξεχάσω ποτέ την ένταση του συναισθήματος, το πόσο με είχε συναρπάσει. Εκεί υπήρχαν τα πάντα. Όλα τα πρόσωπα της δικής μου πρωτεϊκής Αλεξάνδρειας. Ο Ντάρελ με τον μοναδικό τρόπο του τα είχε πει όλα, έλεγα. Όπως είχε πει τα πάντα για την Αίγυπτο με τον επίσης μοναδικό τρόπο του ο πολυαγαπημένος μου Τσίρκας. Αργότερα, διάβασα πολύ ωραία βιβλία από νεότερους συγγραφείς. Κι έγραψα και τα δικά μου, γιατί υπάρχουν διαφορετικοί τρόποι να ξαναπούμε τα πράγματα. Όσο για το υλικό είναι ανεξάντλητο και αφορά σε πολλές ιστορικές και χρονικές περιόδους. Από την εποχή των Φαραώ ως την ελληνιστική εποχή, αλλά και από την εποχή που οι ξένες κοινότητες, και κυρίως η ελληνική, έλεγχαν το εμπόριο του βαμβακιού έως τα κατοπινά χρόνια της αραβικής διεκδίκησης και των μεγάλων αλλαγών. Είναι τόσο πολλές οι μαρτυρίες που άφησαν οι άνθρωποι που έζησαν σ’ αυτό το «σταυροδρόμι του κόσμου». Η αποικιοκρατία, ο τυχοδιωκτισμός, η εκμετάλλευση, ο πολυτελής βίος, η διπλωματία, οι πόλεμοι, οι συνθήκες μιας καθημερινότητας όπου τόσοι αλλοεθνείς ζούσαν μαζί δημιουργώντας έναν κόσμο συνύπαρξης. Όλα αυτά συνυφασμένα με πρόσωπα και προσωπεία ανθρώπων προσφέρουν ανεξάντλητη έμπνευση.

Μπορώ να ομολογήσω πως το «ρούφηξα». Ζωγραφίσατε με τις λέξεις. Νομίζετε πως οι άλλες Τέχνες που έχετε σπουδάσει επηρέασαν τη συγγραφή αυτών των υπέροχων βιβλίων;

Πολλοί συγχέουν την τέχνη με την τεχνική και θεωρούν πως οι τέχνες πρέπει να υπηρετούν το κάλλος και να προσφέρουν αισθητική απόλαυση. Όμως εκτός απ’ την πολύτροπα νοούμενη αισθητική, οι τέχνες, με την ευρύτερη έννοιά τους, είναι ένας χώρος μορφοποίησης, χωρίς όρια και απαγορεύσεις. Ένας χώρος απόλυτης ελευθερίας και πάθους που δε διδάσκει, δε νουθετεί αλλά γίνεται ερέθισμα για να συγκινεί, να διαμορφώνει και να διεγείρει μέσα μας το οποιοδήποτε συναίσθημα. Αυτή η οπτική φυσικά και επηρέασε τη συγγραφή των βιβλίων μου, όπως και κάθε καλλιτεχνική μου έκφραση.

Πόσο δύσκολο ήταν για σας να σκιαγραφήσετε όλους αυτούς τους ήρωες; Πόσοι είναι οι αληθινοί και πόσοι μυθοπλαστικοί;

Δεν είναι εύκολο πάντα και κυρίως όταν οι ήρωες χρειάζεται να μεταμορφώνονται ανάλογα με τα γεγονότα και τις συνθήκες που επικρατούν ή διαμορφώνουν οι ίδιοι και οι μεταμορφώσεις αυτές είναι πρόκληση, όταν πρέπει να εμφανίσουν στην πλοκή τις πιο δυνατές, τις πιο σκοτεινές και τις πιο ακραίες πτυχές του εαυτού τους. Κι επειδή στο επίκεντρο μπαίνει ο ψυχισμός τους και οι υπαρξιακές αναζητήσεις τους, για να συγκινούν, αναγκάζονται να κινούνται συνεχώς σε μια διάσταση έκπληξης και ανατροπής. Όσο για το ποιοι είναι αληθινοί και ποιοι προϊόντα μυθοπλασίας, θα έλεγα πως δεν είναι ούτε αληθινοί ούτε εντελώς επινοήσεις της φαντασίας μου. Όμως στη μυθιστορηματική πραγματικότητα είναι αμετάκλητα ζωντανοί άνθρωποι που γεννιούνται από το κείμενο και την εξέλιξη της αφήγησης.

Να κάνω τον συνήγορο του διαβόλου: Οι Έλληνες πήγαν ως μετανάστες, δούλεψαν σκληρά, πρόκοψαν, έκαναν επιχειρήσεις και δημιούργησαν μια δυνατή ελληνική παροικία. Δεν συμφωνώ που έφυγαν κυνηγημένοι μ’ αυτό τον τρόπο αλλά ο Αιγυπτιακός λαός είχε γίνει σκλάβος στο κράτος του. Δεν καταλάβαινε η παροικία πως κάποτε θα ερχόταν αυτή η ώρα;

Οι Έλληνες Αιγυπτιώτες δεν έφυγαν κυνηγημένοι, όπως συνέβη με τους Βρετανούς, τους Γάλλους και τους Εβραίους. Έφυγαν γιατί με την «αιγυπτιοποίηση» είχαν πια αλλάξει σημαντικά οι συνθήκες της ζωής τους προς το χειρότερο. Όπως έμειναν και κάποιοι που ήθελαν να εξακολουθούν να έχουν προσωπικούς ή επαγγελματικούς δεσμούς με την Αίγυπτο. Συνεχώς υπήρχαν σημάδια που προοιώνιζαν το τι θα ακολουθούσε και από το 1930 και μετά, έγιναν πιο έντονα με την άνοδο του εθνικισμού στη Μέση Ανατολή. Αλλά ακόμα και τότε, παρά τις φωνές που προωθούσαν θέσεις συνεργασίας και αλληλεγγύης με τον αιγυπτιακό λαό, πάντα η εσωστρέφεια ήταν κυρίως αυτό που χαρακτήριζε την ελληνική, όπως και όλες τις ξένες παροικίες της Αιγύπτου. Η ομογένεια ήταν μια ιδιότυπη κοινωνία που παρότι στην πλειοψηφία της εγκολπωνόταν ανθρώπους του μόχθου, λειτουργούσε κι αυτή ως προνομιούχος μειονότητα και πλήρωσε με σταδιακή παρακμή και εξαφάνιση την αδυναμία της να ξεπεράσει τα όρια της παροικίας και να ενσωματωθεί στον τόπο όπου αναπτύχθηκε και έζησε επί δεκαετίες.

Λήμνος, Σµύρνη, Αϊβαλί, Πόλη, Αλεξάνδρεια, Θεσσαλονίκη και τώρα και Τήνος. Μνήμες είτε από αφηγήσεις είτε από προσωπικά βιώματα. Ποια θεωρείτε πατρίδα σας κι αν σας δινόταν η ευκαιρία θα πηγαίνατε να μείνετε μόνιμα στην Αλεξάνδρεια;

Έχω οικουμενική άποψη για την έννοια της πατρίδας. Κι επειδή οι πατρίδες είναι τόποι ενηλικίωσης, ένας «τεράστιος κόσμος» με ανεκτίμητες αναμνήσεις από τις οποίες το πιο μεγάλο μερίδιο διεκδικεί η παιδική και η εφηβική μας ηλικία, η Λήμνος είναι η πατρίδα μου. Της χρωστώ τα πιο δροσερά, τα πιο όμορφα χρόνια της ζωής μου. Αλλά πατρίδα μου είναι και η Αλεξάνδρεια. Ένας τόπος οικείος που τον αγαπώ και θα μπορούσα να μένω εκεί για μεγάλα διαστήματα.

Και στα δύο προηγούμενα βιβλία σας τα γεγονότα ιστορικά και προσωπικά είναι καταιγιστικά και ανατρέπουν τις ζωές των ηρώων σας. Πείτε μας λίγα λόγια για όσους δεν τα έχουν διαβάσει.

Το μυθιστόρημα «Αγχιάτ Ανχάρ», που στα αραβικά σημαίνει ζωές ποτάμια, είναι το πρώτο βιβλίο όπου η αφήγησή του ξεκινά το 1865 και τελειώνει το 1883, έναν χρόνο μετά την επανάσταση του Οράμπι στην Αλεξάνδρεια, και την επιβολή της αγγλικής κατοχής, στην Αίγυπτο. Τα κυρίαρχα πρόσωπα είναι δύο γυναίκες, οι θείες της οικογένειας που αναλαμβάνουν τη διαχείρισή της, μετά τον παράδοξο θάνατο της Γαλλοεβραίας γυναίκας του τυπογράφου, και προσπαθούν επίμονα και δυναμικά, να ξεπεράσουν γεγονότα και καταστάσεις που τις φέρνουν αντιμέτωπες με μια ακραία και σκληρή πραγματικότητα. Αυτές οδηγούν και την πολυμελή οικογένεια, μετά την κοινωνική και οικονομική κατάρρευση, από την Κωνσταντινούπολη στη Λήμνο και λίγο αργότερα στην Αλεξάνδρεια, όπου εκεί έχει καταφύγει κρυφά, στα δεκαεπτά της, η κεντρική ηρωίδα, η μια από τις δυο κόρες του τυπογράφου, που η εκπληκτική ομοιότητά της με την προραφαηλιτική Venus Verticordia, στον πίνακα του Dante Gabriel Rossetti, καθορίζει την πορεία της ζωής της, αλλά και την πορεία της ζωής των απογόνων της οικογένειας. Σ’ αυτό το βιβλίο, η κυρίαρχη οπτική είναι η βαθιά κατανόηση της ανθρώπινης φύσης, των συναισθημάτων που δοκιμάζονται, είναι η ομορφιά του κόσμου, η ορμή του έρωτα και κυρίως ο τρόπος που δρουν οι γυναικείοι χαρακτήρες, για να κινούν τη ζωή τους σε έναν κόσμο πιθανοτήτων που δεν τον καθορίζει μονάχα η μοίρα.

Το μυθιστόρημα η «Η Αλεξάνδρεια σε ακολουθεί», είναι το δεύτερο βιβλίο της τριλογίας, με αφηγηματικό παρόν από το 1898 έως το 1922, έναν χρόνο μετά τη μεγάλη εθνικιστική εξέγερση στην Αίγυπτο. Το μυθιστόρημα αυτό είναι ένας ύμνος στην Αλεξάνδρεια της Belle Époque, στην πιο λεβαντίνικη πόλη της Μέσης Ανατολής, όπου το ελληνιστικό παρελθόν της, η φυλετική της πανσπερμία και η πολυπρόσωπη φύση της δημιουργεί μια εξόχως γοητευτική ατμόσφαιρα, που κρύβει όμως κι ένα πολύ σκληρό πρόσωπο. Εδώ, οι ήρωες της δεύτερης γενιάς ταυτίζονται με την πόλη και ζουν την ιστορία της ως προσωπική ιστορία. Είναι οι μοναδικοί, οι λατρεμένοι μου Αλεξανδρινοί, που αποτυπώνουν με τρόπο ρεαλιστικό την εποχή τους. Σ’ αυτό το βιβλίο εμφανίζονται ως κυρίαρχες δυνάμεις η αναζήτηση που δεν βρίσκει ικανοποίηση, η αγάπη με κάθε μορφή, η τρέλα που οδηγεί ως τον θάνατο, το πάθος για ζωή και ο έρωτας, που φτάνει ως τη διαστροφή και είναι συνήθως μοιραίος και ανεκπλήρωτος.

Ποια είναι η γνώμη σας για το Bookia, όσον αφορά την προβολή των συγγραφέων και των έργων τους;

Είναι ένα κοινωνικό δίκτυο που μέσα από τις δράσεις του έχει καταξιωθεί στον χώρο του βιβλίου. Στηρίζει τους λογοτέχνες, προβάλλοντας και προωθώντας τα έργα τους και διαφωτίζει παράλληλα τους αναγνώστες, αναθερμαίνοντας συνεχώς το ενδιαφέρον τους για τη λογοτεχνία.

Η Τήνος, η αύρα της, τα γήινα συστατικά της που λειτουργούν διαφορετικά στην καρδιά των δημιουργών, απ’ ό,τι στους επισκέπτες της, σας έχουν εμπνεύσει συγγραφικά; Θα δούμε κάποιο νέο σας μυθιστόρημα εμπνευσμένο από αυτό το νησί της γαλήνης και της αρμονίας;

Το νησί έχει πλούσια πολιτιστική κληρονομιά, αλλά ό,τι το χαρακτηρίζει είναι μια διαλεκτική σχέση με τη μεταφυσική και τον θάνατο κι ένα ζωογόνο πνεύμα, λόγω της γλυπτικής του μαρμάρου. Αυτά δημιουργούν έναν εκρηκτικό συνδυασμό και οπωσδήποτε κινητοποιούν για να συνθέσει κάποιος ένα μυθιστορηματικό περιβάλλον. Ναι, υπάρχει στο μυαλό μου ένα ημιτελές μυθιστόρημα. Αλλά ακόμα πρέπει να γίνουν πολλές διαδρομές. Το γράψιμο ενός μυθιστορήματος θέλει πολλή δουλειά, δεν είναι μόνο θέμα έμπνευσης.

Καλοτάξιδη να είναι η τριλογία σας και εύχομαι να ταξιδέψουν και οι υπόλοιποι αναγνώστες σε τούτα τα υπέροχα μέρη αλλά και να μάθουν τη ζωή της ελληνικής παροικίας.