Βιβλίο Όνομα πατρός: Δούναβης
Συγγραφέας Κώστας Ακρίβος
Κατηγορία Βιογραφία
Εκδότης Μεταίχμιο
Συντάκτης-ρια Μάγδα Παπαδημητρίου-Σαμοθράκη

Το διάβασες;
Πες τη γνώμη σου στο Bookia!
Βαθμολόγησε στο Bookia αυτό το βιβλίο και γενικά τα βιβλία που διαβάζεις!

Στο σκοτάδι της ζωής η Τέχνη
Είναι το μοναδικό φως.
Και η μοναδική ελπίδα να βελτιωθούμε
Πάντα πίστευα ότι η Τέχνη έχει τη δύναμη
Να αλλάξει το άσχημο πρόσωπο
του κόσμου μεσ’ στους αιώνες
απ’ όλες τις αξίες μόνο αυτή περιέχει
την περισσότερη αγάπη
και δεν μας εξαπάτησε ποτέ

Αυτά τα λόγια του Παναΐτ Ιστράτι είναι χαραγμένα στην πλάκα του τάφου του. Και πόσο δίκιο είχε! Μπορούμε χωρίς Τέχνη; Όχι, είναι η μόνη που δε μας έχει εξαπατήσει, η μόνη που μας λυτρώνει και μας ηρεμεί.

Ο Κώστας Ακρίβος στο τελευταίο του βιβλίο, «Όνομα Πατρός Δούναβης» εξαιρετικό κατ’ εμέ όπως όλα τα προηγούμενα βιβλία του, μας ταξιδεύει νοερά σε όλο τον κόσμο όπου περπάτησε ο Ελληνορουμάνος συγγραφέας. Μπαίνουμε στα παπούτσια του και τον ακολουθούμε στη μυθιστορηματική ζωή του. Γνωστός στο περισσότερο αναγνωστικό κοινό από τη φιλία του με τον Νίκο Καζαντζάκη. Γράφει στη σελίδα 194 «Τους ενώνουν η κοινή καταγωγή, τα πολιτικά πιστεύω, η γραφή. Θέλουν να βοηθήσουν με την πένα τους στο χτίσιμο του κόσμου».

Για όσες και όσους δε γνωρίζουν τον Ιστράτι, γεννήθηκε το 1884 στη Βράιλα της Ρουμανίας και πέθανε στο Βουκουρέστι ταλαιπωρημένος από φυματίωση, την άνοιξη του 1935. Γονείς του ήταν ο Έλληνας Κεφαλλονίτης Γεώργιος Βαλσαμής και η Ρουμάνα Ζωίτσα Ιστράτι. Πήρε το όνομα του μεγαλύτερου αδελφού του, Παναγιώτη, που πέθανε μικρός, στη θέση του βαπτιστικού του Γεράσιμος. Όμως το επώνυμο του πατέρα του υπάρχει μόνο στο πιστοποιητικό γέννησης που αναφέρεται ως «αυτός ο οποίος μένει στην ίδια διεύθυνση με τη μητέρα του παιδιού».

Επόμενο ήταν ο Παναΐτ να πάρει το επίθετο της μητέρας του, το οποίο παραπέμπει ευθέως στον Δούναβη, καθώς έτσι λεγόταν το κάτω τμήμα αυτού του μεγαλεπήβολου ποταμού: Ίστρος. Πέρα απ' αυτό όμως, ο Δούναβης υπήρξε για τον Ιστράτι πηγή έμπνευσης και, το κυριότερο, ο γήινος ομφάλιος λώρος που συνέδεε τη γενέτειρά του Βραΐλα με τη Δύση, το όνειρο της ζωής του. Έτσι εμπνεύστηκε ο Ακρίβος τον τίτλο αυτού του βιβλίου. Προτού γνωρίσει το έργο του Ιστράτι τη γενική αναγνώριση, έμεινε για χρόνια αγνοημένο. Βασανίστηκε στην παιδική του ηλικία, μόχθησε για να επιβιώσει, ταξίδεψε και περιπλανήθηκε, έκανε δυνατές φιλίες, γεύτηκε τους έρωτες, αλλά προπάντων αγωνιούσε για τον ελεύθερο Άνθρωπο. Αγωνίστηκε για την ελευθερία της έκφρασης που για χάρη της διώχτηκε, φυλακίστηκε, παραγκωνίστηκε και απαξιώθηκε το έργο του.

«Απ’ τη μεριά μου, δεν γράφω κάποια «στεγνή» βιογραφία, αλλά επιχειρώ να καταθέσω μια μυθιστορηματική βιογραφία». Είπε ο συγγραφέας για το βιβλίο του.

Η γραφή του Κώστα Ακρίβου με γοήτευσε ακόμη μια φορά. Όπως όλες τις βιογραφίες που έχει γράψει σήμερα. Ενδεικτικά αναφέρω «Πότε διάβολος πότε άγγελος» με τη ζωή του Καραϊσκάκη και το «Ιστορίες ενός οδοιπόρου» με τη ζωή του Στρατή Δούκα, που τις λάτρεψα γιατί δεν είναι απλές βιογραφίες. Τι νόημα θα είχε αφού το διαδίκτυο παρέχει πλήθος πληροφοριών;

Η λογοτεχνική του πέννα του συγγραφέα αλλά και η έρευνα που έκανε πάνω στο πρόσωπό του Παναΐτ Ιστράτι, η βιβλιογραφία που στηρίχτηκε, μας τον φέρει ολοζώντανο μπροστά μας. Το ενδιαφέρον του αναγνώστη παραμένει αμείωτο και «ρουφά» αχόρταγα τις σελίδες του. Πιστεύω πως ο Κώστας Ακρίβος δεν ήταν τυχαίο που ξεχώρισε τον Ιστράτι από το πάνθεον των παγκόσμιων λογοτεχνών, να ασχοληθεί με την πολυτάραχη ζωή του. Ένας από τους λόγους κατ’ εμέ που τον επίλεξε είναι ότι ο ίδιος ο Ακρίβος είναι μέλος του PEN Greece, παραρτήματος του PEN International, σωματείο που αγωνίζεται για την ελεύθερη έκφραση σε όλον τον κόσμο και που στέκεται αρωγός δίπλα στους συγγραφείς και τους δημοσιογράφους που φυλακίστηκαν επειδή μιλούν ελεύθερα για τα πιστεύω τους.

Αν δε μιλήσουν οι συγγραφείς για όλα αυτά που προβληματίζουν τον κόσμο, τότε ποιοι θα βγουν μπροστά;

Ο Ακρίβος μας γνωρίζει έναν «επικίνδυνο» συγγραφέα που τόλμησε να υψώσει τη φωνή του για τα κακώς κείμενα. Αν δε μιλήσουν οι συγγραφείς για όλα αυτά που προβληματίζουν τον κόσμο, τότε ποιοι θα βγουν μπροστά; Δεν ήταν η συγγραφική ζωή του Ιστράτι μέσα σε με μια γυάλα όπου έγραψε τα βιβλία του. Δε θα μπορούσε να γράψει μ’ αυτόν τρόπο τη «κυρά Καραλίνα», το πρώτο του βιβλίο, που δημοσιεύτηκε πρώτη φορά στις 15 Αυγούστου 1923. Ακόμη, δε θα μπορούσε να γράψει μέσα από τη γυάλα του την «Αρχόντισσα του Σνάγκοφ», τη «Νερατζούλα», «Οι Χαιντούκοι», τον «Θείο Άγγελο» και πολλά άλλα που έτυχαν παγκόσμιας αναγνώρισης.

Ένας άλλος λόγος που ο Ακρίβος ασχολήθηκε με τον Ιστράτι είναι που μετά από παρότρυνση του Ρομέν Ρολάν, έγραψε τα βιβλία του απευθείας στα γαλλικά. Κάτι τέτοιο για εκείνη την εποχή και μάλιστα από έναν άνθρωπο που δεν τελείωσε καν το δημοτικό σχολείο και έμαθε μόνος του τη γαλλική γλώσσα, είναι κάτι που ξεπερνάει τα όρια του θαυμασμού. Άλλωστε, έτσι τον υποδέχτηκε όλη η γαλλική διανόηση: σαν έναν συγγραφέα-θαύμα, που τάραξε τα βαλτωμένα γαλλικά γράμματα. Ο Παναΐτ Ιστράτι, είναι γεννημένος μυθογράφος, μυθογράφος της Ανατολής, όπως τον αποκάλεσε ο μέντοράς του Ρομαίν Ρολάν. «Ο Ρολάν μου έδειξε πως η ζωή είναι πιο ισχυρή από την απόγνωση. Μου έμαθε ότι αν οι λέξεις είναι ειλικρινείς, θα βρουν τον δρόμο τους. Μου είπε πως όταν έχεις να πεις κάτι κι έχεις το δώρο να το κάνεις, το να αρνηθείς είναι έγκλημα. Η τεμπελιά είναι ντροπή. Δουλέψτε».

Πλανόβιος και ταξιδευτής, σεργιανίζει στα σοκάκια του κοσμοπολίτικου λιμανιού της γενέτειράς του, της Βραΐλας, συναναστρέφεται τους ανθρώπους του, γνωρίζει τις χώρες της Ανατολής αλλά και της Ευρώπης, διαποτίζεται από τις κουλτούρες τους και μαθαίνει τις γλώσσες τους. Τα διάφορα επαγγέλματα που ασκεί προκειμένου να επιβιώσει, όπως διαβάζουμε στη σελίδα 177, του δίνουν την ευκαιρία να γνωρίσει από πρώτο χέρι την κατάσταση των λαϊκών τάξεων. Για κάποιο διάστημα υπήρξε μάλιστα συνδικαλιστής στο σωματείο των εργατών του λιμανιού της Βραΐλας, του έδωσαν την έμπνευση για τα βιβλία του. Οι αναγνώστες μπορούν να επισκεφτούν τη σελίδα του στο Bookia.gr, για να δουν τα βιβλία που κυκλοφορούν σήμερα, αφού ο Ακρίβος μέσα από το βιβλίο του, μας «τσιγκλά» με μικρά αποσπάσματα ώστε να γνωρίσουμε ολοκληρωμένο το έργο του. Και τα καταφέρνει άριστα.

Ο Ιστράτι βίωσε τα κοσμοϊστορικά γεγονότα της εποχής του, ασπάστηκε το όραμα για έναν δικαιότερο κόσμο (Οκτωβριανή Επανάσταση), συνευρέθηκε με τις σημαντικότερες προσωπικότητες του καιρού του (Ρομέν Ρολάν, Μαξίμ Γκόρκι, Βλαντίμιρ Μαγιακόφσκι, Τζορτζ Όργουελ), περισσότερο όμως από οτιδήποτε άλλο στάθηκε όσο κανείς στο πλευρό των φτωχών και των αδικημένων.

Γράφει στη σελίδα 175. «Ο Ιστράτι είναι ο συγγραφέας που παίρνει τη λύρα στα χέρια του και υμνεί τη ζωή Δεν έχει βγει από τα πανεπιστήμια, δεν έχει θεωρητικές γνώσεις, δε νιώθει το βάρος της λόγιας παράδοσης αλλά είναι στενά δεμένος με τη ζωή, τα προβλήματα του απλού λαού και τις λαϊκές παραδόσεις του τόπου του. Νέος Γκόρκι των Βαλκανίων». Στη σελίδα 219 μαθαίνουμε για τη δίκη εξαιτίας της εκδήλωσης της 11ης Ιανουαρίου 1928, που οργανώθηκε στο θέατρο «Αλάμπρα» μιλώντας για τις εμπειρίες από το σοβιετικό πείραμα, με ομιλητές τον Ιστράτι, τον Καζαντζάκη και τον μεγάλο παιδαγωγό Δημήτρη Γληνό. Είναι ενδιαφέρον να διαβάσουμε τι συνέβη σε εκείνη την εκδήλωση που ο Ιστράτι ξεσήκωσε τα πλήθη καθώς ο λόγος του ήταν χαρισματικός. Ο Ιστράτι δεν υπηρετεί καμιά αφηρημένη ιδέα. «Όλες οι αφηρημένες ιδέες υπηρετούν τη μεγάλη απλοϊκή ψυχή του. Δεν είναι κομμουνιστής, αστός, εργάτης η διανοούμενος. Ζει πέρα από τις εφήμερες τούτες ετικέτες της σύγχρονης φρασεολογίας», όπως γράφει στη σελίδα 223. Στη σελίδα 291, ο Ιστράτι στο βιβλίο του «Ας πάμε προς άλλη φλόγα», δε σταματά να μιλά για όσα τον ενοχλούν στη χώρα που αγαπά και να πιστεύει στον δίκαιο αγώνα της παρά τις προειδοποιήσεις να μη μιλά για να μη βρεθεί στη Σιβηρία. Εκείνη την περίοδο οι συγγραφείς που ήταν φίλοι του απομακρύνονται και ο Ιστράτι γνωρίζει την απαξίωση, την παρεξήγηση, τη μη αναγνώριση του λογοτεχνικού του έργου. Του γυρνούν την πλάτη ο Ρολάν, που του γράφει πως πρέπει να εγκαταλείψει την πολιτική και να αφοσιωθεί στην τέχνη του γιατί μόνο μέσα από την τέχνη θα βρει τη σωτηρία του.

Του επιτίθεται με σφοδρότητα ο Μπαρμπίς λέγοντας πως «ο Ιστράτι θα προκαλεί την ντροπή. Ενώ απολάμβανε κάθε προνόμιο έκανε τον επαναστάτη και τον κατηγόρησαν ως τυχοδιώκτη». Υβριστικές λέξεις δέχτηκε και από τους φίλους του της Ευρωπαϊκής αριστεράς. Ο Ιστράτι απογοητευμένος από τη συμπεριφορά τους γράφει: «Δεν ξέρω ποιον να μισήσω, ποιον να περιφρονήσω περισσότερο: αυτόν που καταργεί την ελευθερία ή αυτόν που φοβάται να την υπερασπιστεί;».

Ο Ακρίβος πολύ όμορφα μας ανάβει το φυτίλι της περιέργειας ώστε να βυθιστούμε στα νοήματά του Ιστράτι. Πόσο σύγχρονος είναι αλήθεια σήμερα ο Παναΐτ Ιστράτι; Μπορούμε να τον νιώσουμε οικείο συνοδοιπόρο στις αγωνίες μας; Η λογοτεχνική γλώσσα του Ιστράτι σμιλεύει κάθε λέξη με το πάθος του κόσμου. Μια γλώσσα που ξέρει να χαϊδεύει και να πληγώνει ταυτόχρονα. Δεν είναι στολισμένη, δεν είναι γλώσσα για επίδειξη. Είναι γλώσσα γυμνή, γνήσια, λαχανιασμένη από τον αγώνα της ζωής. Μέσα από τις λέξεις του, η φτώχεια αποκτά φωνή, η μοναξιά αποκτά πρόσωπο, η αδικία γίνεται κραυγή. «Η λέξη, αν δεν καίει, είναι νεκρή», μοιάζει να μας λέει κάθε του σελίδα. Με όπλο του την πένα, ύψωσε τη λογοτεχνία σε κραυγή διαμαρτυρίας.

Ίσως, τελικά αυτό που μας αφήνει ο Παναΐτ Ιστράτι είναι η παρότρυνση να συνεχίσουμε —να γράφουμε, να αγαπάμε, να ελπίζουμε, όπως κι εκείνος: χωρίς σιγουριά για τη νίκη, αλλά με βεβαιότητα για τον αγώνα. Μέσα από τον Ακρίβο αγάπησα τον Ιστράτι. Τον επικίνδυνο συγγραφέα που οι ιδέες του κυνηγήθηκαν. Καλοτάξιδο να είναι και τον ευχαριστώ για το λογοτεχνικό ταξίδι!