Τα Ρόδιν\' αγκογιάλια

Στα "Ρόδιν\' ακρογιάλια" (1908), δύο ήρωες της νουβέλας, ο ναυτικός Διαμαντής ο Αγάλλος και ο βοσκός Πατσοστάθης, διηγούνται την ιστορία τους στον τρίτο ήρωα, τον αφηγητή, στον οποίο υποκρύπτεται ο Παπαδιαμάντης. Ο Αγάλλος, αλαφροΐσκιωτος από γενιά, έλειψε χρόνια στα βόρεια της Γαλλίας κι έχει γυρίσει τώρα, γεροντοπαλίκαρο, στο νησί του, ενώ ο Πατσοστάθης, αγροίκος βοσκός ή άπραγο αγρίμι, μένει για έντεκα χρόνια αρραβωνιασμένος επειδή του έχουν κάνει μάγια, αλλά και με μάγια παντρεύεται. Η νουβέλα μάς δίνει ανάγλυφη την εικόνα της ζωής στην ελληνική επαρχία του 19ου αιώνα και των ηθών στην ελληνική ύπαιθρο της εποχής όσον αφορά τον γάμο και τις προσωπικές σχέσεις γενικότερα, αναδεικνύοντας - με τον μοναδικό τρόπο και την υψηλή ψυχογραφική δεινότητα του Παπαδιαμάντη - τα ανθρώπινα πάθη και τις ανθρώπινες αδυναμίες.

Βαρδιάνος στα σπόρκα

Ιστορικός πυρήνας του "Βαρδιάνου στα σπόρκα" (1893) είναι η χολέρα που έπληξε την Ευρώπη το 1865, οπότε και διατάχθηκε η δημιουργία έκτακτου λοιμοκαθαρτηρίου και στον Τσουγκριά, στο νησάκι έξω από τη Σκιάθο. Τον Αύγουστο του 1865 είχαν καταπλεύσει στο νησί τα πρώτα πλοία που μετέφεραν από την Κωνσταντινούπολη τους "χολεριώντες" επιβάτες· τα πλοία αυτά ονομάζονταν "σπόρκα". Η ιστορία αναφέρεται στις προσπάθειες μιας ηλικιωμένης γυναίκας, της Σκεύως, να φροντίσει το μοναχοπαίδι της τον Σταύρο, τον ναυτικό γιο της ο οποίος βρίσκεται σε καραντίνα στο λοιμοκαθαρτήριο του Τσουγκριά. Η θεια-Σκεύω μεταμφιέζεται λοιπόν σε άντρα, φροντίζει έπειτα να προσληφθεί ως φύλακας ("βαρδιάνος") στα "σπόρκα", και κατορθώνει έτσι - με τη συνδρομή ενός Γερμανού γιατρού - να σώσει τον γιο της από τη φριχτή ασθένεια.