Στα συν του βιβλίου ο τρόπος γραφής της συγγραφέως και η όμορφη περιγραφή τοπίων, καθώς και τα ιστορικά γεγονότα. Στα πλην του βιβλίου προβέψιμο και επαναλαμβανόμενο, η ιστορία των ηρώων πλατιάζει πολύ, θα μπορούσε να γραφτεί όλη η τριλογία σε ένα βιβλίο και όχι σε έναν όγκο 1800 σελίδων.

«Να, πάρε τούτύς πατρίδα. Οι σκηνές είναι άκρως «Να, πάρε τούτο εδώ. Άλλες είχαν σεντούκι με προίκες, κασελάκια με λίρες και κοσμήματα. Εγώ έχω μόνο αυτό. Περιέχει άλλου είδους θησαυρούς, αγάπη μου, τους θησαυρούς της καρδιάς μου. Όποτε θελήσεις να μάθεις… για τις ζωές μας εκεί πέρα, για την οικογένειά μας, για τις αγάπες μας. Όχι, δεν σου τα έχω πει αυτά, δεν μπορούσα να σου τα πω νωρίτερα, δεν με άφηνε η κόρη μου και είχε δίκιο. Είσαι παιδί ακόμα. Όμως μπορεί να φύγω ξαφνικά και φοβάμαι μήπως και δεν τα μάθεις ποτέ. Είσαι η συνέχεια εκείνης της μεγάλης ιστορίας, κατά κάποιον τρόπο είσαι και η συνέχεια ενός μεγάλου έρωτα. Κι ας μην είσαι καρπός του. Πάρε αυτό, άσκουμ…»


Το τρίτο και τελευταίο μέρος της τριλογίας με τίτλο «Πέρα από τα Παλιά Ασήμια» κλείνει με τον καλύτερο τρόπο, συγκλονιστικά, λύνονται όλες οι απορίες που έχουν δημιουργηθεί στον αναγνώστη, ενώνονται όλα τα κομμάτια του παζλ και σαν ψηφιδωτό κορυφώνεται ο μυθοπλαστικός ιστός ενός μεγάλου, βαθύ και αλησμόνητου έρωτα που άντεξε στα βάθη του χρόνου και μετουσιώνεται στο σήμερα στην ένωση των δύο απογόνων του Έλμερ και της Σεβαστής.

Το ταξίδι ξεκινά, χωρίς να αφήνει κενά, από εκεί που η συγγραφέας είχε κλείσει το δεύτερο βιβλίο. Η Έλσα βρίσκεται στο πατρογονικό αρχοντικό και προσκυνά σαν τάμα τα άγια χώματα των προγόνων της ενώ ταυτόχρονα ο Άλεξ της αποκαλύπτει πως είναι ο εγγονός του Έλμερ Αλεξάντερ Κάρτερ. Μέσα από το ημερολόγιο της Σεβαστής καθώς και από κάποιες επιστολές του Έλμερ που κρατά ο Άλεξ –τις οποίες όπως μαθαίνουμε ποτέ δεν έστειλε στην αγαπημένη του– η Κόντζογλου μας κάνει κοινωνούς του συγκλονιστικού και σπαρακτικού οδοιπορικού των δύο ερωτευμένων νέων κατά τον βίαιο ξεριζωμό τους από την Μερτζιφούν και την Καισάρεια προς την Ελλάδα.

Με ξεχωριστή μαεστρία και με γραφή απλή, χωρίς περιττά καλολογικά στοιχεία αλλά μεστή και παραστατική και άκρως λογοτεχνική σε πολλά σημεία καθώς αναδύεται ο φιλοσοφικός της στοχασμός, η Κόντζογλου μας μεταδίδει βήμα βήμα τις δυσκολίες και όσα τραγικά συνέβησαν κατά τον σπαρακτικό αποχωρισμό και αποχαιρετισμό των δύο αγαπημένων αλλά και κατά τη διάρκεια του δύσκολου και περιπετιώδους ταξιδιού τους προς τη νέα ξένη προς αυτούς πατρίδα. Οι σκηνές είναι άκρως κινηματογραφικές, γλαφυρές, με τον ανάλογο λυρισμό, χωρίς να γίνονται μελοδραματικές και καταφέρνουν να αποδώσουν στο έπακρο τα βαθύτερα συναισθήματα και τον ψυχισμό των δύο πρωταγωνιστών, τις αγωνίες τους, τα διλήμματά τους και τις πιο απόκρυφες επιθυμίες τους.

Η Σεβαστή και ο Έλμερ χάθηκαν σε χρόνια δύσκολα και σε όσα η μοίρα και η πορεία της ζωής επέτασσαν για αυτούς, όμως η αγάπη τους και το βαθύ της νόημα δεν ξεχάστηκε ποτέ και παρέμεινε αναλλοίωτο σε βάθος χρόνου.Η Σεβαστή παλεύοντας για την επιβίωση στη Θεσσαλονίκη, που ποτέ δεν κατάφερε να νιώσει πατρίδα της, όπως και με τα κοινωνικά στερεότυπα που τους ήθελαν «Τουρκόσπορους» και το παιδί της «μπάσταρδο» ή την ίδια «σπιτωμένη», όλα αυτά αναδύονται μέσω της γραφής της Κόντζογλου και κάνουν το ρυθμό του μυθιστορήματος άλλοτε πιο αργό και άλλοτε πιο γρήγορο, με κορυφώσεις και υφέσεις ώστε ο αναγνώστης να αποφορτιστεί από την ένταση και τα καίρια συναισθήματα που του προκαλούνται καθώς γυρίζει τις σελίδες.

Παράλληλα, ολοκληρώνεται η εγκιβωτισμένη ιστορία του Βαλαχά και μπεκτασή Ομέρ, ο οποίος εκδιώχθηκε από την Ελλάδα με προορισμό τις αλησμόνητες πατρίδες της Καππαδοκίας. Μας εξιστορούνται τα όσα δύσκολα τράβηξε με τον ερχομό του στη νέα πατρίδα, τα όσα βίωσε στην εξορία όπου τον έστειλαν επειδή δεν θέλησε να αλλαξοπιστήσει, αλλά και το πώς αποφάσισε τελικά να γυρίσει εκεί όπου βρίσκονταν θαμμένα τα κόκαλα των προγόνων του για να βρει τελικά την αληθινή ευτυχία.

Στο τέλος, η ιστορία ολοκληρώνεται στο σήμερα, όπου Έλσα και Άλεξ νιώθουν πιο δεμένοι από ποτέ, έχοντας κατανοήσει και ξεπεράσει τα τραυματικά βιώματα των παιδικών τους χρόνων και νιώθουν να κουβαλούν στην ψυχή τους σαν φόρο τιμής την βαριά κληρονομιά της αγάπης των παππούδων τους.Εντέλει, η Κόντζογλου μας παραδίδει μια λογοτεχνική μυθιστορηματική αφήγηση για σημαντικά γεγονότα της σύγχρονης ελληνικής Ιστορίας, μια ιστορία διόλου εύπεπτη, ένα έργο για πιο «ψαγμένους» και μυημένους αναγνώστες που αναζητούν κάτι βαθύτερο διαβάζοντας τις λέξεις και τις προτάσεις.





ABOUT AUTHOR

admin

View all posts


RELATED ARTICLES




ΣΚΕΨΕΙΣ - ΚΡΙΤΙΚΕΣ ΒΙΒΛΙΩΝ
February 05, 2016

Σκέψεις για το βιβλίο της Ιφιγένειας Τέκου «Αγάπα το ή παράτα το» από την Ιουλία Ιωάννου

ΣΚΕΨΕΙΣ - ΚΡΙΤΙΚΕΣ ΒΙΒΛΙΩΝ
October 04, 2016

Κριτική της Αναστασίας Δημητροπούλου για το βιβλίο «Μόνο τα νεκρά ψάρια ακολουθούν το ρεύμα» του Κυριάκου Γιαλένου – εκδ. Ψυχογιός

ΣΚΕΨΕΙΣ - ΚΡΙΤΙΚΕΣ ΒΙΒΛΙΩΝ
May 04, 2016

Κριτική για το βιβλίο: Ο Ιάπωνας εραστής της Ιζαμπέλ Αλιέντε από την Ντέπυ Δημητρίου

ΣΚΕΨΕΙΣ - ΚΡΙΤΙΚΕΣ ΒΙΒΛΙΩΝ
November 01, 2016

Κριτική της Αναστασίας Δημητροπούλου για το βιβλίο «Όταν θα δεις τη θάλασσα» του Στέφανου Δάνδολου – εκδ. Ψυχογιός

ΣΚΕΨΕΙΣ - ΚΡΙΤΙΚΕΣ ΒΙΒΛΙΩΝ
February 24, 2015

Σκέψεις για το μυθιστόρημα της Γιώτας Γουβέλη «Το Μαγεμένο ποτάμι» από την Ιουλία Ιωάννου

ΣΚΕΨΕΙΣ - ΚΡΙΤΙΚΕΣ ΒΙΒΛΙΩΝ
August 16, 2016

Κριτική για το βιβλίο: “Μπέττυ” του Georges Simenon από την Ντέπυ Δημητρίου

ΣΚΕΨΕΙΣ - ΚΡΙΤΙΚΕΣ ΒΙΒΛΙΩΝ
February 05, 2016

Σκέψεις για το βιβλίο της Ιφιγένειας Τέκου «Αγάπα το ή παράτα το» από την Ιουλία Ιωάννου

ΣΚΕΨΕΙΣ - ΚΡΙΤΙΚΕΣ ΒΙΒΛΙΩΝ
October 04, 2016

Κριτική της Αναστασίας Δημητροπούλου για το βιβλίο «Μόνο τα νεκρά ψάρια ακολουθούν το ρεύμα» του Κυριάκου Γιαλένου – εκδ. Ψυχογιός

ΣΚΕΨΕΙΣ - ΚΡΙΤΙΚΕΣ ΒΙΒΛΙΩΝ
May 04, 2016

Κριτική για το βιβλίο: Ο Ιάπωνας εραστής της Ιζαμπέλ Αλιέντε από την Ντέπυ Δημητρίου

ΣΚΕΨΕΙΣ - ΚΡΙΤΙΚΕΣ ΒΙΒΛΙΩΝ
November 01, 2016

Κριτική της Αναστασίας Δημητροπούλου για το βιβλίο «Όταν θα δεις τη θάλασσα» του Στέφανου Δάνδολου – εκδ. Ψυχογιός

ΣΚΕΨΕΙΣ - ΚΡΙΤΙΚΕΣ ΒΙΒΛΙΩΝ
February 24, 2015

Σκέψεις για το μυθιστόρημα της Γιώτας Γουβέλη «Το Μαγεμένο ποτάμι» από την Ιουλία Ιωάννου

ΣΚΕΨΕΙΣ - ΚΡΙΤΙΚΕΣ ΒΙΒΛΙΩΝ
August 16, 2016

Κριτική για το βιβλίο: “Μπέττυ” του Georges Simenon από την Ντέπυ Δημητρίου

ΣΚΕΨΕΙΣ - ΚΡΙΤΙΚΕΣ ΒΙΒΛΙΩΝ
February 05, 2016

Σκέψεις για το βιβλίο της Ιφιγένειας Τέκου «Αγάπα το ή παράτα το» από την Ιουλία Ιωάννου

ΣΚΕΨΕΙΣ - ΚΡΙΤΙΚΕΣ ΒΙΒΛΙΩΝ
October 04, 2016

Κριτική της Αναστασίας Δημητροπούλου για το βιβλίο «Μόνο τα νεκρά ψάρια ακολουθούν το ρεύμα» του Κυριάκου Γιαλένου – εκδ. Ψυχογιός






NO COMMENTS

No comments!

Η Ολοκλήρωση και ο τίτλος <<ΤΕΛΟΣ>> της τριλογίας,αλλά μόνο στην έντυπη μορφή,γιατί στις καρδιές μας δεν έχει εισχωρήσει η λέξη <<ΤΕΛΟΣ>> αλλά ακόμη αντηχούν τα λόγια της ΣΕΒΑΣΤΗΣ <<Ασκουμ>> και όχι μόνο.


Έντονές συγκινήσεις,ειδικά στην τελευταία σελίδα του ημερολογίου της που την έχω ακόμη νωπή στην μνήμη μου,δάκρυα,συγκλονιστικές μαρτυρίες και πολλά πολλά συναισθήματα εισπράξαμε μέσα από αυτό το οδοιπορικό της τριλογίας κατά την ανάγνωσή τους.


Ταξίδι στο χρόνο με τον δικό της ιδιαίτερο τρόπο της συγγραφέως γνωρίζοντας τους ήρωές της που συμπορευτήκαμε μαζί τους,αλλά και τους τόπους όπου περιπλανήθηκαν,έζησαν,προσπέρασαν,κατέληξαν.Ιστορία που έβαλε μέσα αλήθειες και την ψυχή της ,υποθέτω(η συγγραφέας),με ιστορικά γεγονότα(ανταλλαγές πληθυσμού κ.α),τόπους,εμβάθυνση των ηρώων με τα βιώματά τους,αλλά και έναν αλησμόνητο και μοναδικό έρωτα που άντεξε στον χρόνο παρά τα ταραγμένα χρόνια εκείνης της εποχής και που δεν λησμονήθηκαν.


Και αλήθεια πόσο επίκαιρο είναι σήμερα το θέμα της προσφυγιάς,το θέμα του πολέμου?


Εξαιρετική γραφή με αφηγηματικό τρόπο,με το ανάλογο ύφος και μία ξεκάθαρη δομή αποφαστικά όμορφα δοσμένη και γράφοντάς το μας αποδεικνύει ότι έχει ενέργεια και την ικανότητα να την μεταδίδει χτίζοντας και αναδεικνύοντας τους χαρακτήρες που έχουν τον κυρίαρχο ρόλο και που νομίζω ότι οδηγούν την πλοκή(έτσι το αντιλαμβάνομαι,αλλά μπορεί και να κάνω λάθος).

Και η τριλογία φτάνει στο τέλος της. Οι χαρακτήρες που αγάπησα στα προηγούμενα βιβλία βρισκουν τη δικαίωσή τους, μας μεταφέρουν τα πανανθρώπινα, διαχρονικά και οικουμενικά μηνύματα της ειρήνης, της αγάπης, της κοινωνικής αδικίας, της ειρήνης και ζητούν ανάπαυση και ηρεμία. Η πένα της κυρίας Κόντζογλου αγγίζει πολύ υψηλά επίπεδα πλέον.

Δυστυχώς, όσο συναρπαστικά και γρήγορα ήταν το κείμενο και η πλοκή στα δύο πρώτα, τόσο αργά και επαναλαμβανόμενα ήταν στο τρίτο. Μέχρι τη μέση του βιβλίου υπήρχε μια αργόσυρτη πλοκή που αφορούσε την αγωνία της Σεβαστής να φτάσει στο λιμάνι της Μερσίνας, να βρει τον Έλμερ και να φύγουν μαζί στην Ελλάδα ενώ ο Ιορδάνης τους κυνηγούσε από κοντά, έχοντας το μίσος να τον τυφλώνει. Περιστατικά, επαναλήψεις, ευχές και σκέψεις που δε με κούρασαν γιατί η λογοτεχνικότητα, η αρτιότητα του λόγου και ο λυρισμός ήταν στοιχεία που μου έκοψαν την ανάσα. Κατέληξα ότι η κυρία Κόντζογλου είπε ό,τι ήθελε να πει, οπότε τώρα θα δώσει χώρο στο συναίσθημα, στις σκέψεις, τις απόψεις και τα μηνύματα και όχι στην ιστορία. Και πραγματικά απόλαυσα κάθε λέξη. Από τη μέση και μετά όμως υπάρχει ένας ξαφνικός καταιγισμός εξελίξεων, τόσο πυκνογραμμένος και μεστός από γεγονότα που αποσυντονίστηκα. Κατ’ εμέ, η ιστορία του Έλμερ και της Σεβαστής έπρεπε να τελειώσει στη Μερσίνα, είτε με ευτυχισμένο είτε με άσχημο τέλος. Οι επερχόμενες ανατροπές που μόνο επανάληψη της ιστορίας ήταν και το κράτημα της ιστορίας ως τη δεκαετία του 1950 και την οριστική λύση του μύθου των δυο πρωταγωνιστών δε με κράτησαν, γιατί είχα χαλαρώσει τους ρυθμούς μου και είχα άλλη διάθεση. Επίσης, οι αναλυτικές και διεξοδικές περιγραφές σκηνών όπως η επίθεση στον Ιορδάνη από τη Σεβαστή ή το ταξίδι του Αλεξάντερ και της Έλσας στο σήμερα, ακόμα και το παρελθόν της Ελένα λίγες σελίδες πριν το τέλος, πλάταιναν επικίνδυνα τον κορμό του βιβλίου.

Το τρίτο μέρος της ιστορίας περιέχει λοιπόν το τέλος των χαρακτήρων που αγάπησα, άλλων δίκαιο, άλλων διαφορετικό, άλλων κακό και θα έλεγα ότι η τριλογία των Παλιών Ασημιών είναι πολύ καλύτερη από τους Μεσημβρινούς του έρωτα. Μου έδωσε περισσότερα συναισθήματα, σκληρότερες εικόνες, περισσότερα μηνύματα και βελτίωσε κατά πολύ τη γραφή της συγγραφέως. Δυστυχώς όμως θα προτιμούσα να είναι μια διλογία σφιχτοδεμένη παρά τριλογία. Δε μειώνεται η λογοτεχνική αξία του κειμένου, η κυρία Κόντζογλου δεν κοροϊδεύει τον αναγνώστη γιατί παραμένει στις επάλξεις να εξηγήσει, να τονίσει, να φωτίσει, να περιγράψει, να αγκαλιάσει, όμως υπάρχουν πολλά σημεία στο τρίτο μέρος που τα βρήκα περιττά.

Την τριλογία των Παλιών Ασημιών δε θα την ξεχάσω εύκολα. Είχα καιρό να βρω ένα κείμενο για την ανταλλαγή των πληθυσμών και για τις ζωές των προσφύγων πριν και μετά το 1922 που να ειναι τόσο μεστό, πλήρες, αληθινό, ειλικρινές, διαχρονικό και καλογραμμένο ταυτόχρονα. Ένα μεγάλο μπράβο στην κυρία Κόντζογλου για τον άθλο που πραγματοποίησε και για τη μαγεία της Καππαδοκίας που μου μετέφερε τόσο πιστά και επιδέξια!

Χαρακτηριστικά αποσπάσματα:

«Ήρθες εσύ, Έλσα, μια ψυχή είσαι κι εσύ, έτσι λέει η νενέ, όλοι μας μια ψυχή πάνω στο κέντημα είμαστε, ο καθένας μας κι ένας κόμπος... Ήρθες σ’ αυτό τον τόπο, εδώ, σε τούτα τα χώματα, που είναι το τελάρο...πάνω του είναι κεντημένος ο τσεβρές. Σε περίμεναν, όλοι σε περίμεναν, ήρθες και τράβηξες μια κλωστή, Έλσα, μια από όλες τις χιλιάδες, τις αναρίθμητες, τις άπειρες...Έβγαλε μουσική η κλωστή σου καθώς τραβιόταν, μια μελωδία υπέροχη...» (σελ. 201).

«Είσαι ένα δέντρο, Έλσα, να τι είσαι! Κι αυτό ισχύει για όλους σαν εσάς. Μπορεί να σας έκοψαν κάποτε τα κλαδιά, να προσπάθησαν να σας εξαφανίσουν, αλλά... Ιδού! Υπάρχετε, υπάρχεις! Οι ρίζες σου απλώνονται σε δύο ηπείρους, σε διεκδικούν και διεκδικείς εκατοντάδες τόπους, βουνα και ποτάμια, χιλιάδες ανθρώπους, εκατομμύρια ψυχές...Πρώτη μου φορά αντιλαμβάνομαι την τύχη σου να εισαι από εδώ αλλά και να είσαι και από εκεί, από απέναντι! Πρώτη φορά πιστεύω πως η πατρίδα σας, αυτά ακριβώς τα χώματα που πατάμε τώρα, έγινε γέφυρα και σας πέρασε απέναντι. Μπορεί οι άνθρωποι να βασανίστηκαν και να πόνεσαν πολύ. Μπορει να χάθηκαν χιλιάδες, εκατομμύρια ίσως ψυχές, μπορεί να πλημμύρισε ο τόπος από τα δάκρυα και τον πόνο, όμως... Όμως, κι ας πέρασαν χρόνια πολλά, η γέφυρα δεν καταστράφηκε ποτέ, είναι εδώ και μπορεις να πηγαινοέρχεσαι γιατί είσαι δική της και είναι δική σου! Ανήκεις εδώ, όσο κι εκεί, Έλσα» (σελ. 239).

Τελειώνοντας το τρίτο μέρος της τριλογίας με γενικό τίτλο ΤΑ ΠΑΛΙΑ ΑΣΗΜΙΑ, μια γεύση γλυκόπικρη έχει σταθεί στα χείλη του αναγνώστη. Η ώρα του αποχωρισμού με τους πολυαγαπημένους και ιδιαίτερους ήρωες της Μαίρης Κόντζογλου, έφτασε. Από τις πρώτες κιόλας σελίδες καταλαβαίνει ο αναγνώστης το μέγεθος του μεγαλείου που θα ανοιχτεί μπρος στα μάτια του.


Μετά τα δυο πρώτα μέρη των Παλιών Ασημιών, το τρίτο μέρος έρχεται πιο δυνατό, πιο συγκλονιστικό να καθηλώσει τον αναγνώστη, να τον προβληματίσει και να του προκαλέσει μια σωρεία συναισθημάτων που δύσκολα θα ξεπεραστούν. Με το ΠΕΡΑ ΑΠΟ ΤΑ ΠΑΛΙΑ ΑΣΗΜΙΑ η Μαίρη Κόντζογλου βάζει μια τελεία στο οικογενειακό χρονικό της οικογένειας Χατζηαβράμογλου στην Ελλάδα πλέον.

Με το γνωστό και εμπνευσμένο της τρόπο η Μαίρη Κόντζογλου αναπλάθει τα γεγονότα θαρρείς με περίσσια ευκολία, κάνοντας τον αναγνώστη να θεωρεί πως η συγγραφή του βιβλίου κύλησε σαν νεράκι όπως και η ανάγνωσή του. Με εργαλεία την συγκλονιστική της πένα και την ευφάνταστη πλοκή η συγγραφέας καταφέρνει σε 680 σελίδες να αναλύσει τις ζωές των ηρώων της, να σκιαγραφήσει αριστοτεχνικά συναισθήματα και γεγονότα.

Ένα καθαρά ιστορικό ανάγνωσμα, στο οποίο όμως δεν υπάρχουν λεπτομερείς ιστορικές αναφορές μια και η Μαίρη Κόντζογλου με τρόπο έντεχνο καταφέρνει να ανασυνθέσει όλη την ιστορική πραγματικότητα μέσα από το μύθο της αλλά και της ευφάνταστης πλοκής της ιστορίας της. Τα γεγονότα που βιώνουν οι ήρωες και τους στιγματίζουν γίνονται φορείς μιας βαριάς κηλίδας της σύγχρονης ιστορίας.

Με λόγο πολυδιάστατο, άλλοτε λυρικό, άλλοτε ωμό και ρεαλιστικό και άλλοτε με έντονες δόσεις χιούμορ και πλήθος καλολογικών στοιχείων, η συγγραφέας καταφέρνει με τρόπο σχεδόν μαγικό να ζωντανέψει ήρωες χάρτινους, άριστα ψυχογραφημένους οι οποίοι βιώνουν συναισθήματα έντονα, σκιαγραφημένα με τρόπο τέτοιο που κατά την ανάγνωσή του ο αναγνώστης βομβαρδίζεται από συναισθηματικές εκρήξεις.

Σεβαστή, Έλμερ, Ομέρ, Ελένα, Αποστόλης, Ιωσήφ, Κιμάτη-Πολυτίμη, Ιορδάνης, Μπαχάρ, Ζεκί, ήρωες που βιώνουν στο έπακρο τις συνέπειες της ιστορίας, πιόνια στις αποφάσεις των μεγάλων δυνάμεων. Ξεριζωμός, πείνα, ανέχεια, κατάντια, ηθικοί προβληματισμοί, διλήμματα. Έλσα και Άλεξ δέσμιοι της μοίρας που τους ένωσε, βιώνουν σε επανάληψη έναν έρωτα αλησμόνητο.

Η τριτοπρόσωπη αφήγηση, με την ευφάνταστη δομή και τις εξαιρετικές περιγραφές που δημιουργούν στον αναγνώστη ανεπανάληπτες εικόνες, διακόπτεται σε σημεία από τις αφηγήσεις του Ομέρ, του ανθρώπου της άλλης όχθης, που μπορεί να τον χώριζαν από τη Σεβαστή και όλους τους Χριστιανούς της Ανατολίας πολλά, τους ένωναν πολλά περισσότερα. Κάθε ένας άφηνε τον Παράδεισο του και πήγαινε στην Κόλαση. Η παρουσία του Ομέρ σε αντίθεση με των υπόλοιπων ηρώων είναι συμβολική, μια και συμβολίζει την ισότητα των ανθρώπων στη δυστυχία πέρα από θρησκείες, γλώσσα, χρώμα, φυλή.

Η Μαίρη Κόντζογλου έβαλε τέλος στο χρονικό των Χατζηαβράμογλου με ένα βιβλίο πολυδιάστατο, σκληρό, συγκλονιστικό, τεκμηριωμένο και συμπαγές. Καλογραμμένο, πραγματολογικά άριστο που βομβαρδίζει τον αναγνώστη με εικόνες, συναισθήματα και νοήματα κρυμμένα πίσω από τις ιστορίες των ηρώων.

Τα λόγια είναι φτωχά για να περιγράψουν το μεγαλείο του εξαιρετικού αυτού έργου, οπότε θα το αφήσω πάνω σας. Νιώθω πραγματικά τυχερός που διάβασα αυτή την εξαιρετική τριλογία και συνιστώ σε όλους να το πράξετε ευθύς αμέσως.

Ελευθέριος Α. Μανδαλιανός