Μαίρη Κόντζογλου-Σκουριά και χρυσάφι Πόρτο Λεόνε-Μεταίχμιο

Γράφει η Μάγδα Παπαδημητρίου-Σαμοθράκη

Το έχει αποδείξει η Μαίρη Κόντζογλου με τη γραφή της πως μπορεί να μας συνεπαίρνει. Όπως το Νεγρεπόντε έτσι και στο Πόρτο Λεόνε με ταξίδεψε, με συγκίνησε, γεύτηκα, συγκινήθηκα και χάρηκα μέσα από την ιστορία που γνωρίζει πολύ καλά να την αποδελτιώνει, κρατώντας τα στοιχεία εκείνα που θα το κάνει πιο συναρπαστικό. Ακόμη έχω τη γεύση του Ποτού στους κάλυκες μου. Ακόμη νιώθω πώς ήμουν παρούσα σε όλη την ιεροτελεστία ώστε να βγει το Ποτό που θα κυριεύσει την καρδιά όλου του κόσμου. Από την Ανατολή μέχρι την Αμερική ήμουν ξωπίσω από τους ήρωες και παρακολούθησα χωρίς να χάσω σκηνή, χωρίς να χάσω τον βηματισμό παλιών και νέων προσώπων που τοποθέτησε η συγγραφέας χωρίς να κουράσει, χωρίς να προσπεράσει. Ακόμη και τους ήρωες που δεν συμπαθήσαμε, που ίσως θυμώσαμε μαζί τους με τις συμπεριφορές τους, στο τέλος τους λυπηθήκαμε.

Το βιβλίο εκτυλίσσεται στα τέλη του 19ου αιώνα, στον Πειραιά, στο Πόρτο Λεόνε παλιότερα. Χάρη της εξαντλητικής της έρευνας, πληροφορηθήκαμε πολλά που δεν γνωρίζαμε. Τη φτώχια του κόσμου της εποχής, τα ήθη και τα έθιμα αλλά και την άνθηση του εμπορίου. Ο Αντώνης Βαμβακάς που ανέλαβε να κάνει την Ποτοποιία του, βιομηχανία, τολμώντας και ρισκάροντας, βάζοντας στον χορό τους εφοπλιστές, που με την προίκα τους όλο και επέκτεινε τις επιχειρήσεις τους. Η Αυγουστίνα, δυναμική γυναίκα, που την αγάπησα, δέχτηκε να κάνει υποχωρήσεις στη ζωή της προκειμένου να φτάσει το Ποτό στην κορυφή. Νέα άτομα εισήρθαν στις ζωές των ηρώων του προηγούμενου βιβλίου, του Νεγρεπόντε, δίνοντας μια δυναμική ώθηση. Οι αναγνώστες γνωρίζουν τη φλογερή Σιμόν, τον επαναστάτη Μάρκο Πόθο, που τον έβαλα μέσα στη καρδιά μου. Παθιαζόταν για την ελευθερία, τις γυναίκες και την οινοποιία. Γεμάτος επαναστατικές ιδέες, ερχόταν πάντα σε προστριβές με τον πατέρα του, που παρέμενε προσκολλημένος στα μεγαλεία του παρελθόντος. Σπούδασε στην Αθήνα κι ήρθε κοντά με τον ευρωπαϊκό Διαφωτισμό, με την ιδέα της ελευθερίας του ατόμου, τον ορθολογισμό, την επιστήμη. Για τον Μάρκο Πόθο, οι εκάστοτε βασιλείς: «…όχι μόνο ήταν χαραμοφάηδες και άχρηστοι, στην πραγματικότητα ήταν ο εχθρός. Είδαμε τον τυφλωμένο από τον τζόγο Μάνο, ο οποίος χρησιμοποίησε απειλές και ύπουλους τρόπους ώστε να κερδίζει χρήματα κάνοντας τα στραβά μάτια, τον εφοπλιστή Ανδρέα Σινάνογλου, τον αξιοπρεπή δεύτερο σύζυγο της Αυγουστίνας και άλλους που όσο προχωρούν οι σελίδες, η συγγραφέας φανερώνει από τη ψυχή του καθενός οπισθοδρομικές αντιλήψεις, καταβολές, συνήθειες που μετατρέπει το μυθιστόρημα δυνατό και πολύχρωμο. Ιδιαίτερα όταν ταξιδεύουν σε άλλες χώρες.

Όμως η πολιτική δεν λείπει από το μυθιστόρημα. Και πώς να λείπει αφού οι δουλειές τους, οι μετοχές τους, οι εισαγωγές και οι εξαγωγές του Ποτού είναι πλήρως εξαρτώμενες από τις κυβερνήσεις που ανεβοκατεβαίνουν συνεχώς. Το «Λαυρεωτικό ζήτημα», η πρώτη «χρηματιστηριακή φούσκα» στην Ελλάδα, που προκαλεί τεράστιες οικονομικές ανακατατάξεις, ο αναρχικός Μάρκος Πόθος που αγωνίζεται για τη Δημοκρατία, ο Φίλιππος Παλαιολόγος, ο αγαπημένος της Αυγουστίνας που είναι βουλευτής. Οδηγούμαστε νοερά στο καλοκαίρι του 1863 όπου βρεθήκαμε παρόντες στον εμφύλιο πόλεμο μεταξύ Πεδινών και Ορεινών που στοίχισε πολλούς νεκρούς και γκρέμισε το κύρος της χώρας διεθνώς. Ενώ το 1872 βλέπουμε τον Ανδρέα Συγγρό που συνοδεύεται από την υπόθεση Τζιανμπαντίστα Σερπιέρη και το σκάνδαλο με τα μεταλλεία Λαυρίου που έφερε την απόλυτη ένδεια και τη χρεωκοπία. Έτσι ο αναγνώστης γίνεται καθόλα συμμέτοχος στο μυθιστόρημα. Κατανοεί καταστάσεις, προβληματίζεται και τα συναισθήματα του κορυφώνονται.

Μου άρεσε που η συγγραφέας δίνει έμφαση, δύναμη σε αξίες και ιδανικά που έχουμε χάσει. Όπως το δέσιμο της οικογένειας στις χαρούμενες και τραγικές στιγμές. Στη σύμπνοια, στην εργατικότητα αλλά και στη μοιρασιά των ευθυνών του κάθε μέλους. Έτσι πληροφορούμαστε και για τη θέση της μάνας αλλά και στις επιλογές που κάνει ο αδελφός για τις ανύπαντρες αδελφές του. Μας θυμίζει και καταστάσεις που ίσως κάποιοι προλάβαμε στην περιφέρεια..

Περπατούμε στο Μεταξουργείο όπου ζούσαν τότε οι φτωχοί να ξεπηδά η ολοφώτιστη έπαυλη Χατζηγιαννάκου, μιας και ήταν το πρώτο σπίτι που έβαλε φωταέριο. Γράφει χαρακτηριστικά πως αν και εκεί λειτουργούσε ήδη ένα εργοστάσιο μεταξιού, ένα ορφανοτροφείο και λίγο μακρύτερα το εργοστάσιο παραγωγής φωταερίου, μετά το μεσημέρι η περιοχή ερήμωνε απελπιστικά. Ενώ στα Μεσόγεια που θεωρούνταν τότε εξοχή, οι αγρότες ήταν στο περιθώριο αφού η πολιτική ήταν για τους μορφωμένους. Αυτοί οι έρημοι πάλευαν με τα στοιχειά της φύσης για να μη πεθάνουν από την πείνα. Ταξικές διαφορές που τις βλέπουμε σε όλο το Πόρτο Λεόνε. Από τη μια έχουμε ιππασίες, στάβλους και ακριβές τουαλέτες κι από την άλλη απόλυτη ένδεια.

Τελικά τι κέρδισαν οι ήρωες από αυτή την υπόσχεση που είχαν δώσει στον πατέρα τους; Ποιο το προσωπικό κόστος του καθενός; Άξιζε όλη αυτή η αφοσίωση στο να κάνουν το πιο νόστιμο ποτό στον κόσμο; Κλείνοντας τις 537 σελίδες του Πόρτο Λεόνε, έκλεισα τα μάτια μου και μου ήρθε η εικόνα του Πειραιά του σήμερα. Την άλλη φορά που θα ξαναβρεθώ, θα προσπαθήσω να μυρίσω αυτό το άρωμα, του βιβλίου που απόλαυσα.

Καλοτάξιδο να είναι Μαίρη Κόντζογλου, απολαυστική ανάγνωση αγαπητοί αναγνώστες. Γιατί κάθε βιβλίο της είναι ένα συγγραφικό ταξίδι που το άρωμα του μένει στη μνήμη μας για πολύ καιρό.