Αντικείμενο της παρούσας μελέτης είναι η εξέταση της Βυζαντινής Αρχαιολογίας και Τέχνης, τόσο στο πλαίσιο του γενικού εισαγωγικού μαθήματος στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Α.Π.Θ, όσο και για εκείνους που ενδιαφέρονται να γίνουν κοινωνοί της βυζαντινής τέχνης. Η τελευταία, είναι η σπουδαία πνευματική και καλλιτεχνική κληρονομιά των Ελλήνων και αποτελεί την πραγματική ανακάλυψη των τελευταίων χρόνων. Η συγγραφή του παρόντος πονήματος είναι πολύ δύσκολο εγχείρημα και σε καμιά περίπτωση δεν εξαντλεί το θέμα.

Η βυζαντινή αισθητική γοητεύει ακόμη και σήμερα με την πνευματικότητα και εσωτερικότητά της, όπως εκφράστηκε μέσα από την τέχνη, με αριστουργηματικές δημιουργίες που σφράγισαν όλες τις ιστορικές περιόδους του Βυζαντίου και το έκαναν γνωστό σε όλη την τότε Οικουμένη. Οι ρίζες της Βυζαντινής τέχνης ήταν στέρεες, καθώς η τελευταία προήλθε από το γόνιμο συγκερασμό διαφόρων στοιχείων από την ελληνορωμαϊκή Αρχαιότητα, το Χριστιανισμό και τις διάφορες πολιτιστικές παραδόσεις της Ανατολής.

Παρά τις μυριάδες νέες εργασίες και τις νέες κατευθύνσεις των Βυζαντινολογικών Σπουδών, οι φωτεινές πλευρές και ο πολιτισμός του Βυζαντίου, αγνοούνται και μερικές φορές παραμελούνται. Τα τελευταία χρόνια μάλιστα, παρατηρείται και μια τάση για “αφελληνισμό” του Βυζαντίου, γεγονός που ενδεχόμενα υποκρύπτει σκοπιμότητες. Ουσιαστικά ο Βυζαντινός πολιτισμός αποτελεί την ιστορική συνέχεια του Νέου Ελληνισμού και όχι η Αρχαιότητα. Στην βυζαντινή περίοδο ο ελλαδικός χώρος ήταν άλλωστε μια απλή επαρχία της Βυζαντινής αυτοκρατορίας.

Για το σκοπό αυτό είναι επιτακτική, για εμάς τους Έλληνες, τους ιστορικούς κληρονόμους του, η καλύτερη γνωριμία με το Βυζάντιο και όλες τις πτυχές του υπερχιλιόχρονου βίου του, αλλά και η προβολή του “άλλου Βυζαντίου”. Γιατί το Βυζάντιο δεν υπήρξε μόνο μια αυτοκρατορία όπου η Ορθόδοξη θρησκεία είχε κυρίαρχο ρόλο, αλλά πρωτίστως ήταν, για το μεγαλύτερο διάστημα της ζωής του και μέχρι το 1204, μια παγκόσμια αυτοκρατορία, η οποία προστάτευσε τη Δυτική Ευρώπη από τα κύματα των βαρβαρικών και αραβικών εισβολών, μέχρι η ίδια να ορθώσει το ανάστημα της και να προστατέψει τα εδάφη της.

Στο βιβλίο εξετάζονται έργα της αρχιτεκτονικής και της τέχνης (εντοίχιας ζωγραφικής, φορητών εικόνων, ψηφιδωτών, ζωγραφικής χειρογράφων, αλλά και γλυπτικής και μικροτεχνίας) από όλες τις ιστορικές περιόδους του Βυζαντίου. Από την εξέταση αυτή γίνεται εμφανής η πνευματική και καλλιτεχνική πορεία του Βυζαντίου και η προσφορά του στον τομέα του Πολιτισμού και της Τέχνης.