Πρώτες εντυπώσεις από το πόνημα του κ. Εμμανουήλ Γιουβανοπούλου:

«Ο κούκος και τ’αηδόνι».

Πρόκειται για ένα πεζογράφημα αντιπολεμικό με κύριο χαρακτηριστικό την αφηγηματική συμπεριφορά των χαρακτήρων στον συγκεκριμένο χωροχρόνο.Ζωντανεύει μνήμες,συμπερι-

φορές καταστάσεις,συνθήκες,εκδιπλώνει συνήθειες και προσεγγίζει με ξεχωριστό τρόπο το γλωσσικό ιδίωμα της εποχής και της περιοχής.

Διαβάζοντας το βιβλίο διαπιστώνω πως ο συγγραφέας,παρά το νεαρό της ηλικίας του,

φαίνεται πως έχει μελετήσει ικανό μέρος της αρχαιοελληνικής γραμματεία,ήτοι Όμηρο,

Θουκυδίδη,Ηρόδοτο και Πλούταρχο.Μου φέρνει στον νου χαρακτηριστικά αρχαιοελληνικής τραγωδίας κατά τον Αριστοτελικό ορισμό της.

1) Το θέμα:Αντλείται από την Ιστορία με συγκεκριμένη κατάληξη(Μικρασιατική καταστροφή(τραγικό τέλος). Όπως οι τραγικοί αντλούσαν τα θέματά τους από τους ήδη γνωστούς μυθολογικούς κύκλους,γνωρίζοντας πλήρως το τέλος τους,χωρίς δική τους παρέμβαση,διαφοροποίηση.

2) Οι τραγικές περιπέτειες:Οι ήρωες χαρακτηρίζονται από άγνοια,που φέρνει απροσ-

δόκητη δυστυχία,είτε των δικών τους πράξεων,είτε των άλλων.Εμφορούνται από αγαθές προθέσεις και πέφτουν απροσδόκητα σε δυστυχία,ενώ πασχίζουν για την ευσέβεια,τη δικαιοσύνη και την ομαλή συμβίωση.Η πραγματική τραγωδία αρχίζει από κατάσταση ευτυχίας και καταλήγει σε κατάσταση δυστυχίας.Στην τραγωδία αυτή εκτίθεται η ανθρώπινη φύση,και μάλιστα σε κατάσταση κοινωνικής ισχύος και υπεροχής,κάποτε υπερφίαλη στη βεβαιότητα της ύπαρξης και συμπεριφοράς της.

Μια «αμαρτία»,κακός υπολογισμός,πλάνη ή παράβλεψη ή και σκοπιμότητα,

βρίσκεται στη ρίζα της τραγωδίας.

3) Σκοπός:σκοπός του έργου του Κ.Γιουβανόπουλου,όπως στην αρχαιοελληνική τραγωδία,δεν είναι να σύρει εδώ κι εκεί την ψυχή των αναγνωστών,να τη συγκινήσει απλά,αλλά μέσα απ’τη συγκίνηση να προβληματίσει,να υπενθυμίσει και να διδάξει,να οδηγήσει την ψυχή στο βάθος της πραγματικότητας,όπου κρύβεται το ουσιαστικό νόημα της ζωής,να δείξει τις διαστάσεις του ανθρώπινου όντος προβάλλοντας την αυτογνωσία.

4) Τα πρόσωπα:Το τραγικό πάθημα ενός φτωχού κι ανίσχυρου διδάσκει ίσως έναν όμοιό του,αφήνει όμως αδιάφορους τους κοινωνικά ανώτερούς τους για λόγους,που εύκολα καταλαβαίνουμε. Τα πρόσωπα της τραγωδίας πρέπει να έχουν φιλικές ή συγγενικές σχέσεις μεταξύ τους,όπως στο έργο,οπότε οι τραγικές πράξεις αποχτούν μεγαλύτερη ένταση,γίνονται πιο οικτρές και φοβερές και δείχνουν το πιο σκοτεινό βάθος της ανθρώπινης φύσης.

5) Έλεος και φόβος:Γενικά αναξιοπαθεί ο άνθρωπος με προσόντα ιδιαιτερότητες και καλή «κατάσταση ζωής»[πετυχημένη εμπορική δραστηριότητα].Αναξιοπάθεια έχουμε κυρίως χωρίς καμιά υπαιτιότητα των προσώπων,που μεταπίπτουν σε δυστυχία.Ένα τραγικό περιστατικό,που προκαλεί τον «έλεον» των αναγνωστών,γιατί αποκαλύπτει την αδυναμία της ανθρώπινης φύσης στη σύγκρισή της με τη «μοίρα»,

συνάμα προκαλεί και το φόβο,γιατί οι τραγικοί ήρωες είναι κι αυτοί θνητοί κι οι αναγνώστες,θεατές φοβούνται για τον εαυτό τους σαν όμοιοι στην ανθρώπινη φύση.

6) Σε κάθε περίπτωση αναξιοπάθειας:λειτουργεί μια φυσική και λογική νομοτέλεια,που τείνει να την αναιρέσει,οπότε η «αναξιοπάθεια» υφίσταται μόνο χάρη στη συναισθη

ματική φόρτιση των αναγνωστών,θεατών,μια εξωλογική,υποκειμενική,θεώρηση των πραγμάτων.

7) Αρετή:Η αρχή αυτή ισχύει και για την αρετή σαν ηθικό ιδίωμα του ανθρώπου.Αν εξαιρέσουμε τη φιλοσοφική αντίληψη,που υποστηρίζει πως η αρετή έχει την αμοιβή μέσα της,γιατί η εφαρμογή της, προσαρμογή στο φυσικό και κοινωνικό νόμο,είναι το μεγάλο κέρδος του ενάρετου,και δεν έχει ανάγκη από άλλη αμοιβή, στη βάση της ηθικής θεωρίας των διαφόρων θρησκευμάτων.

8) «Οικεία ηδονή»:Απ’την τραγωδία δεν πρέπει να ζητάμε κάθε ηδονή,παρά αυτή που προέρχεται απ’τον «έλεο»και τον «φόβο»,που προέρχεται απ’το «μάθημα» και μάλιστα όταν εποπτικά και δική μας ψυχική συμμετοχή αποκαλύπτεται η αλήθεια.

9) Κάθαρση:Αυτή δεν είναι συναισθηματική κίνηση,που διεγείρεται στην ψυχή των (θεατών),αναγνωστών,όπως θα συνέβαινε με τα δρώμενα μιας μυστικής τελετουργίας(βλέπε Εμ.Γιουβανόπουλου το αντίστοιχο κεφάλαιο).Είναι η τελευταία φάση της «τραγωδίας» σαν λογοτεχνικής σύνθεσης,κάτι που συμβαίνει στο χώρο της αντικειμενικής πραγματικότητας,όπως την παρουσία η Ιστορία.Η δύναμη της τραγωδίας υπάρχει και χωρίς τη θεατρικότητα και τους ηθοποιούς,οπότε με την ανάγνωση μπορεί να προκαλέσει συναισθηματική ταραχή και την «οικία»ηδονή,

κατά τη δεκτικότητα του αναγνώστη».

10) Το «είδωλο»: Κάποιος,όπως ο συγγραφέας,δεν θα άφηνε τον εαυτό του να ασχολείται με τη δημιουργία «ειδώλων» και αυτό να το προβάλλει σαν καλύτερο που έχει στο βίο του. Αν αληθινά είχε «επιστημονικές γνώσεις γι’αυτά,που μιμείται,πολύ περισσότερο θα ασχολιόταν με έργα παράμε την απομίμησή τους και θα προσπαθούσε πολλά και καλά έργα δικά του ν’αφήσει μνημεία,και θα προτιμούσε να είναι αυτός,που εγκωμιάζεται,παρά αυτούς που εγκωμιάζει.Γιατί η τιμή και η ωφέλεια δεν έχουν την ίδια αξία».

ΝΙΚΟΣ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ