Τι συνέβη το 1922 στη Μικρά Ασία και πώς φτάσανε τα πράγματα ως εκεί; Τι κρύβει το σεντούκι του παππού και τι είδους σεντέφια θα βρει η μικρή Κλειώ εκεί μέσα όταν μεγαλώσει; Πώς μπορεί η Ιστορία να γίνει ελκυστική και κατανοητή μέσα από ένα καλογραμμένο μυθιστόρημα;

Η Τζέμη Τασάκου έγραψε ένα συγκινητικό και ακριβοδίκαιο κείμενο για παιδιά από 10 ετών και πάνω που ζωντανεύει την καθημερινότητα ενός μικρού κοριτσιού πριν και μετά τη σφαγή της Σμύρνης όπου γεννήθηκε και μεγαλώνει. Η μικρή Κλειώ, κόρη εμπόρου μεταξιού, είναι αχώριστη φίλη με την Εσμέτ και ανακαλύπτουν μαζί τον κόσμο γύρω τους. Αγαπά την ελληνική μυθολογία και τα ομηρικά έπη που της αφηγείται ο παππούς της, δεν κάνει χωρίς τη μαγείρισσα Κατίγκω που είναι χρόνια στην οικογένειά της και τη δασκάλα της την Ευανθούλα που το καλοκαίρι πάει στους δικούς της στις Κυδωνιές και γενικά ζει μια ανέμελη ρουτίνα. Η μάνα της Εσμέτ, Φατιμά, φροντίζει τον κούλα, το εξοχικό σπίτι της οικογένειας της Κλειούς και η «έχθρα» της με την Κατίγκω όταν έρχεται το καλοκαίρι και μαγειρεύουν μαζί για την οικογένεια χαρίζει άφθονο γέλιο στον αναγνώστη. Η Κλειώ είναι σκανταλιάρα και περίεργη και παρά την ευμάρεια της οικογένειάς της είναι προσιτή και καταδεκτική. Δεν έχει μουσικό αυτί αλλά καταλαβαίνει τη μουσική των λέξεων, αφού γράφει καλές εκθέσεις, όπως υποστηρίζει ο παππούς της και αντιλαμβάνεται τα πάντα από τις συζητήσεις των μεγάλων. Τη γνωρίζουμε το 1914 και ως τη μοιραία καταστροφή έχει μεγαλώσει, έχει αλλάξει, έχει ωριμάσει και αντιτίθεται στις προσδοκίες των «μεγάλων» (της οικογένειάς της και των πολιτικών παραγόντων) για μια Ελλάδα πέντε θαλασσών και δύο ηπείρων, γιατί δε θέλει τίποτα να χαλάσει τη ζωή της από κύμινο και ζάχαρη. Δεν είναι όμως εγωίστρια ούτε αδιαφορεί για τα γεγονότα γύρω της, υποστηρίζει όμως με τον δικό της τρόπο την ειρήνη και την ομόνοια των λαών κι όχι τον πόλεμο.

Η μικρή ηρωίδα επηρεάζεται πολύ από τη νοοτροπία και τις ιστορίες του παππού της που βασίζονται στον Όμηρο και στον Ηρόδοτο, λατρεύει την ποίηση της Σαπφούς και του Αλκμάνα (δεν είναι τυχαίο που το κείμενο χωρίζεται σε εννιά κεφάλαια όσα και οι μούσες της αρχαιότητας) κι όλα αυτά τη βοηθάνε να αναμίξει ωραία τον τρωικό πόλεμο με την τρέχουσα κατάσταση, όπου ο πόλεμος γίνεται για το υπέδαφος κι όχι για το έδαφος, όπως λένε χαρακτηριστικά οι μεγάλοι. Για το κοριτσάκι οι πόλεμοι γίνονται μόνο στα παραμύθια ή έστω σε πολύ μακρινές χώρες, να όμως που η Τουρκία μπαίνει στον Μεγάλο Πόλεμο κι ο πατέρας της αναγκάζεται να πάει στα αμελέ ταμπουρού. Κι αυτό θα είναι η αρχή του τέλους της οικογενειακής της ιστορίας και ευρύτερα του ελληνισμού. Η συγγραφέας καταφέρει να ζωντανέψει παραστατικά την ψυχοσύνθεση ενός μικρού παιδιού που προσπαθεί να καταλάβει τα λόγια των μεγάλων και ταυτόχρονα ζει την ηλικία του. Ρεαλιστικές απορίες («-Μα τι είναι οι περιοχές για να τις υπόσχονται;», σελ. 95), παιδιάστικες ματιές γεμάτες όμως ωριμότητα και διεισδυτικότητα, όπως για παράδειγμα τα 14 σημεία του Προέδρου Ουίλσον που σκύβει πάνω από τους χάρτες και βλέπει μόνο χώρες, όχι τους ανθρώπους με τις αγωνίες και τα προβλήματά τους και πολλά άλλα ζωντανεύουν με αγάπη και μεγάλη προσοχή, χωρίς να αφήνουν καμία αιτία και κανένα λάθος χειρισμό έξω από τα αίτια του 1922. Ποια είναι λοιπόν η γεωπολιτική θέση της Μικράς Ασίας; Πώς και γιατί την εποφθαλμιούν οι Μεγάλες Δυνάμεις μαζί με την Ελλάδα; Τι είναι τα σεντέφια στο μπαούλο που κρύβει ο παππούς της για κείνη σα θα μεγαλώσει και πώς θα τα χρησιμοποιήσει στην προσφυγική ζωή της η 17χρονη πια Κλειώ; Όλα τα ιστορικά ερωτήματα δίνονται απλά κι όχι απλοϊκά και η ίδια η ηρωίδα του βιβλίου ζει πολλές ανατροπές και αγωνίζεται να επιβιώσει όταν πια η Σμύρνη καίγεται.

Αγάπησα εξίσου, αν όχι περισσότερο, την εικονογράφηση της Ράνιας Βαρβάκη, η οποία κατάφερε να αποτυπώσει με άφθαστη τεχνική και συναρπαστικές λεπτομέρειες το περιεχόμενο και την ατμόσφαιρα του βιβλίου. Εκπληκτικές γραμμές, πρωτότυπες οπτικές γωνίες, ρεαλισμός και αδρές σκιαγραφήσεις ζωντανεύουν τη Σμύρνη και τους ανθρώπους της από την ηρεμία του 1914 ως τον θάνατο του 1922. Ολοσέλιδες απεικονίσεις και διακοσμητικά μοτίβα συνοδεύουν τα γεγονότα που καταγράφονται και μου γεννούσαν ακόμη πιο δυνατά συναισθήματα. Στωικότητα και σοβαρότητα στα πρόσωπα των μεγάλων, χαμόγελο και τσαχπινιά σε αυτό της Κλειούς, με τον θάνατο να αχνοφαίνεται κάποιες φορές στο φόντο, συναρπαστικές λεπτομέρειες στη διακόσμηση των εσωτερικών χώρων και στην αποτύπωση των δρόμων και των σοκακίων, συμβολισμοί και μεταφορές σε κάποια σημεία, όλα συγκροτούν μια άφθαστη τεχνική που με μάγεψε και με κράτησε δέσμιο να κοιτώ τις εικόνες για πολλές ώρες. Δε γίνεται να μη λυγίσεις από συναισθηματικό βάρος όταν αντικρίζεις την Αγία Φωτεινή με τις ελληνικές σημαίες του 1919 ή με τη βόλτα στο Και όπου υπάρχουν ακόμη τα υπέροχα σπίτια και κτήρια της πόλης ούτε να μη δακρύσεις από τη χάντρα του κομπολογιού εφόσον ξέρεις τον ρόλο της στην ιστορία ή τις σκοτεινές σκιάσεις στη μορφή της Εσμά. Επίσης, η σφαγή του 1922 και η σωτηρία κάποιων που βλέπουν τη Σμύρνη να καίγεται από τη βάρκα που τους περισυνέλεξε αποτυπώνονται με τέτοιο τρόπο που αφήνουν τον πόνο να ξεχυθεί μέσα από σημαίνοντα και σημαινόμενα κι όχι από τη ρεαλιστική απεικόνιση της σφαγής και του αίματος.

«Το σεντούκι με τα αμύθητα σεντέφια» είναι ένα εκπληκτικό μυθιστόρημα γύρω από τη μικρασιατική καταστροφή, που παρουσιάζει ακριβοδίκαια τα γεγονότα μέσα από τα μάτια ενός μικρού παιδιού, απλουστεύοντας έτσι αίτια και αφορμές, απώλειες και λάθη, χωρίς όμως να λειαίνει καμία γωνία. Ανέμελη ζωή, μόρφωση, λαμπερή καθημερινότητα σύντομα αντικαθίστανται από το μαχαίρι, τον θάνατο, το ανθρωποκυνηγητό κι όλα αυτά ατσαλώνουν μια αθώα ψυχή που θα προσπαθήσει να σταθεί στα πόδια της και να μεταλαμπαδεύσει την ιδέα της ειρήνης και της μόρφωσης σε κατοπινές γενιές. Είναι ένα βιβλίο που το συνοδεύει η ευχή τα παιδιά που θα το διαβάσουν να μη ζήσουν πόλεμο, προσφυγιά, άδικο θάνατο, ατίμωση, απώλεια, δυστυχώς σε μια εποχή που δείχνει να επαναλαμβάνει τα λάθη του παρελθόντος και να μετράμε απώλειες σε άλλον έναν πόλεμο. Στο οπισθόφυλλο υπάρχει QR code με εκπαιδευτικό υλικό σχετικά με το μυθιστόρημα ώστε να αγαπηθεί και να μελετηθεί ακόμη περισσότερο.