Αμάντα Μιχαλοπούλου-Γιάντες-εκδόσεις Καστανιώτη

Γράφει η Μάγδα Παπαδημητρίου-Σαμοθράκη

Η Αμάντα Μιχαλοπούλου για το μυθιστόρημα Γιάντες του 1996, έλαβε Βραβείο Μυθιστορήματος από το περιοδικό Διαβάζω. Ήταν το πρώτο μυθιστόρημά της και κέρδισε αμέσως την εύνοια κριτικών και αναγνωστών. Και δεν ήταν άδικη η εύνοια ούτε τα επαινετικά λόγια γιατί μόνο θαυμασμό μπορεί να δεχτεί το πρώτο της μυθιστόρημα. Μετά από είκοσι εφτά χρόνια οι εκδόσεις Καστανιώτη αποφασίζουν να το ξαναεκδώσουν. Με το ίδιο κείμενο αλλά με μια νέα προσθήκη, το επίμετρο της ίδιας της συγγραφέα. Υποθέτω επανεκδίδεται για να γίνει γνωστό και στη νέα γενιά αναγνωστών και να τραβήξει το ενδιαφέρον τους. Τι είναι όμως το γιάντες για τους νεότερους που δεν έτυχε να το ξέρουν;. Είναι ένα παιχνίδι που το παίζαμε μικρά, μεταξύ μας τα αδέρφια με το διχαλωτό κοκαλάκι του κοτόπουλου. Η λέξη γιάντες, σημαίνει στοίχημα. Όποιος μείνει με το μεγαλύτερο μέρος του κόκαλου είναι ο νικητής. Αφού το σπάσουν ξεκινάει το παιχνίδι. Από τη στιγμή αυτή και ύστερα δεν πρέπει να πάρει ο ένας από το χέρι του άλλου το οτιδήποτε χωρίς να πει φράση “το θυμάμαι” ή “γιάντες”, μιας και με αυτό τον τρόπο δηλώνουν ότι θυμούνται το στοίχημα. Γιατί όμως αυτός ο τίτλος που ομολογώ, μετά την ανάγνωσή του, ταιριάζει απόλυτα;

Οι πρωταγωνιστές του μυθιστορήματος είναι δυο αδέλφια, η νεαρή Αθηνά, είναι μια νεαρή μεταφράστρια που εργάζεται σε εφημερίδα, ενώ χάνει τον πατέρα της από αιφνίδιο θάνατο. Ο αδερφός της, ο Ηλίας, έρχεται από το Λονδίνο όπου σπουδάζει και της αναθέτει τη μετάφραση της νουβέλας του, η οποία αφορά την ιστορία της οικογένειάς τους, μια ιστορία άρρηκτα συνδεδεμένη με την αγάπη για τη μαγειρική, ειπωμένη από την πλευρά διαφορετικών υλικών μαγειρικής. Η Αθηνά δέχεται τη μετάφραση της νουβέλας αλλά βρίσκει εμπόδια από τους εκδότες για την έκδοσή του γιατί θέλουν να αυξήσει τις σελίδες και έτσι αποφασίζει να γράψει και τη δική της εκδοχή. Παρά τα δραματικά γεγονότα που έχουν μεσολαβήσει όπως ένα έγκλημα, ένα συντριπτικό κάταγμα, ένας χωρισμός, οι μνήμες έρχονται να την κατακλύσουν και να αρχίσει το δικό της ταξίδι. Γεννιέται έτσι ένα διπλό βιβλίο. Μέσα από τα υλικά μαγειρικής γεννιούνται ιστορίες για τη ζωή της οικογένειας, ενώ η συγγραφέας θυμάται, ρωτάει, ανακαλύπτει σκοτεινά μυστικά. Πώς μπλέκονται οι μελιτζάνες και οι ντομάτες με τις λέξεις; «Η μαγειρική μεταμορφώνει τα υλικά. Σκοτώνει τα μικρόβια, μαραίνει το σπανάκι, ενώνει τα αποξενωμένα αβγά. Παίρνει το κίτρινο και το κάνει πράσινο…»

Μου άρεσαν επίσης οι περιγραφές της στη σελίδα 151 για την όσφρηση, για τα ανάποδα γεμιστά, για τις πιπεριές και τα κρεμμυδάκια. Μήπως κάπως έτσι δεν είναι και η λογοτεχνία για έναν συγγραφέα που τολμά να γράψει ένα αξιόλογο βιβλίο και να αφήσει ωραία επίγευση στους αναγνώστες του; Γλωσσοπλάστης και ευρηματικός ώστε να περάσει στον κόσμο των συγγραφέων; Άλλωστε ο κάθε συγγραφέας παλιός ή νέος πλάθει τις λέξεις και εισπνέει το άρωμα τους.

Πρόσωπα της οικογένειας αλλά και φίλοι των παιδιών περιστρέφονται γύρω τους. Όπως η μητέρα τους η Ειρήνη, ο πατέρας τους ο Περικλής Ξένος, πανεπιστημιακός, που πέθανε ξαφνικά, ο Πέτρος, ο σύντροφος της μητέρας, η Κάρμεν, η Ιζαμπέλ, η Διονυσία, η γιαγιά Καλή στην Αστυπάλαια, που την συμπάθησα ιδιαίτερα. Ίσως επειδή μου αρέσει το νησί και οι τόποι που εκτυλίσσεται το μυθιστόρημα. Αναλυτικές ψυχογραφικές περιγραφές των συμπρωταγωνιστών παίρνουν μεγάλο μερίδιο του βιβλίου που άλλοτε κερδίζουν τον αναγνώστη και άλλοτε χάνουν.

Η συγγραφέας θέλει να τα πει όλα, να τα χωρέσει μέσα σε 460 περίπου σελίδες. Οι πληροφορίες έρχονται καταιγιστικές που χρειάζεται πλήρη αφοσίωση του αναγνώστη ώστε να το κατανοήσει και να μπει στην υπόθεση του ιδιαίτερα αν δεν γνωρίζει τη γραφή της. Όπως και η αναζήτηση του εκδοτικού οίκου που θα αρέσει στους μελλούμενους συγγραφείς. Τελικά το βιβλίο είναι εμπορικό προϊόν ή πολιτισμικό αγαθό; Όσες πιο πολλές σελίδες έχει ένα βιβλίο πουλιέται πιο εύκολα από ένα ολιγοσέλιδο που γράφει ουσιαστικά μηνύματα; Στη σελίδα 206 γράφει για τα εκδοτικά παιχνίδια κάποιων εκδοτικών οίκων που πιστεύουν ότι το μεγάλο βιβλίο είναι το μέλλον της πεζογραφίας. Για τα συγγραφικά δικαιώματα, για την πολτοποίηση του κάθε βιβλίου που δεν έχει εμπορική τύχη.

Η συγγραφέας χρησιμοποίησε διάφορες τεχνικές όπως η αφήγηση σε πρώτο πρόσωπο που το καθιστά άμεσο και ζωντανό, ημερολόγιο αλλά και επιστολές.

Ακροβατεί η συγγραφέας, ξετυλίγει μνήμες και ανθρώπινους χαρακτήρες, άλλοτε μεσογειακούς και άλλοτε Βορειοευρωπαίους, μεταπηδώντας μέσα από την προσωπική της αφήγηση στον ρεαλισμό, από την άλλη στον μαγικό ρεαλισμό. Δεν απουσιάζει όμως το μυστήριο που κρατά σε εγρήγορση όποιον/όποια το διαβάσει. Τα κομμάτια της ζωής της κολλούν και ξανακολλούν, δένουν και αποσυντίθενται όπως τα υλικά της μαγειρικής. Άλλοτε είναι άνοστα κι άλλοτε μοσχομυρίζουν. Προσωπικοί προβληματισμοί αλλά και το άγχος των επαγγελματικών αναζητήσεων διαχέονται μέσα στις σελίδες του. Ποιον νέο δεν απασχολούν όλα αυτά που με τόση μαεστρία περνά μέσα από το Γιάντες η συγγραφέας; Μπορεί να αλλάζουν οι εποχές αλλά τα προβλήματα διαιωνίζονται.

Στο τέλος του βιβλίου καταθέτει τις επιστολές που της στάλθηκαν στην πρώτη έκδοση από τη Κική Δημουλά, τον Δημήτρη Νόλλα, του Νίκου Μπακόλα και άλλων, που μιλούν για την ευφυΐα, τη σύλληψη, τη στιβαρότητα, την ευαισθησία της γραφής του Γιάντες, .

Αν και δεν έχει πολλούς θιασώτες το είδος της γραφής της στη χώρα μας, εύχομαι να είναι καλοτάξιδη η επανέκδοση του Γιάντες.