Όταν διάβασα τη νουβέλα της Κατερίνας Καββαδά «Γράμμα συζύγου σε ερωμένη», αμέσως σκέφτηκα που θα μπορούσε να αποτελέσει μία εξαιρετική ευκαιρία για τη δημιουργία ενός εργαστηρίου, μιας και η επαγγελματική μου ιδιότητα συνδέεται και με τη δημιουργία εργαστηρίων για την εκπαίδευση ανθρώπων. Ενός εργαστηρίου που θα απευθύνεται σε κορίτσια και αγόρια, γυναίκες και άνδρες.

Με αφορμή σημεία του κείμενου, συνδεδεμένα στερεοτυπικά με τις γυναίκες, θα διατύπωνα ερωτήματα, τα οποία αναδεικνύουν τον εγκλωβισμό τους σε επιλογές όχι απαραίτητα συμβατές με τις ανάγκες τους. Ερωτήματα για τον έρωτα, την αγάπη, το σεξ, τον γάμο, τη μητρότητα, τις σχέσεις. Στη συνέχεια θα ζητούσα απαντήσεις ώστε να ακολουθήσει συζήτηση με στόχο να παρουσιαστούν οπτικές βασισμένες στα τελευταία επιστημονικά δεδομένα

Τα ζητούμενα από μια γυναίκα για να σχετιστεί με έναν άνδρα είναι ποικίλα. Να την κυνηγήσει επίμονα. Να έχει ωραία εμφάνιση, φυσική ευγένεια, να είναι καλοντυμένος, γόνος καλής οικογένειας, με λαμπρό μέλλον και δυνατότητα παροχής προστασίας. Να προσφέρει πλούσια ζωή με ταξίδια, υψηλές γνωριμίες και ακριβά δώρα. Είναι αρκετά όλα αυτά χωρίς την παρουσία έντονων συναισθημάτων; Στοιχεία τοξικής αρρενωπότητας δεν γίνονται εύκολα κατανοητά, όπως η κτητικότητα ή η προτίμηση να είναι μια γυναίκα παρθένα. Με το να μην έχει προηγούμενες σχέσεις υπάρχει η άποψη ότι ο άνδρας μπορεί πιο εύκολα να διαμορφώσει τον χαρακτήρα της. Η κτητικότητα συνδέεται με τη ζήλεια που παραδοσιακά αποτελεί απόδειξη αγάπης αλλά στην πραγματικότητα είναι σημάδι ελέγχου και κάποιες φορές οδηγεί σε διαφορετικά είδη κακοποίησης ακόμα και σε γυναικοκτονία.

Για τον έρωτα και την αγάπη αξιοποιούνται περιγραφές όπως: χωρίς εσένα είμαι μισός, είσαι ο αέρας που αναπνέω, θα σε αναγνωρίσω ανάμεσα σε χιλίους ανθρώπους, είσαι όλη μου η ζωή. Νιώθω κοντά σου την απόλυτη ευτυχία, όταν αγγίζω τα δυο σου χέρια, όταν αντικρίζω τα δυο σου μάτια, όταν το μυαλό στενεύει από την αγωνία και η αλήθεια αποδεικνύεται πολύ σκληρή μου λες ένα παραμύθι. Διατυπώνεται μια ρομαντική διάσταση για τον έρωτα και την αγάπη που μας αποστασιοποιεί από την ενήλικη διάσταση του εαυτού μας. Είμαι ένα άτομο ολόκληρο και θα φτιάξω μια ειλικρινή ισότιμη σχέση με ένα άλλο ολόκληρο άτομο. Επικοινωνούμε τα εύκολα και τα δύσκολα και υπάρχει τόση ασφάλεια στη σχέση μας που αυτή χωράει τις διαφωνίες, τις σκιές, τις αλλαγές.

Οι γυναίκες αποφασίζουν να παντρευτούν γιατί χρειάζονται προστάτη ή σύντροφο; Δεσμεύονται με έναν άνδρα από έρωτα, αγάπη ή για πρακτικούς λόγους; Φαίνεται ότι οι γυναίκες συχνά αποδέχονται παραδοσιακούς ρόλους με αντάλλαγμα προστασία, κοινωνική αποδοχή ή οικονομική ασφάλεια. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η σχέση πατέρα-κόρης στις παραδοσιακές κοινωνίες. Η κόρη αποδέχεται την εξουσία του πατέρα της επειδή της προσφέρει στήριξη και προνόμια. Συχνά, μάλιστα, δημιουργεί μια συμμαχία μαζί του εις βάρος της μητέρας. Όμως αυτή η «συμμαχία» είναι προσωρινή. Όταν η κόρη παντρευτεί, περνάει από την εξουσία του πατέρα σε αυτήν του συζύγου και τότε συνειδητοποιεί πως η θέση της δεν είναι διαφορετική από εκείνη της μητέρας της. Είναι απαραίτητο να παντρευτεί μια γυναίκα μορφωμένη, έξυπνη, οικονομικά ανεξάρτητη; Είναι επιτυχημένη εάν δεν παντρευτεί; Συνήθως η πετυχημένη γυναίκα περιγράφεται ως δουλευταρού, καλή σύζυγος, καλή κόρη, μεγαλώνει παιδιά, τα καλοπαντρεύει, καμαρώνει εγγόνια, δεξιοτέχνισσα στις οικιακές εργασίες. Είναι κάτι που επιθυμεί η ίδια ή της επιβάλλεται; Η γυναίκα που στέκεται στα πόδια της χαρακτηρίζεται αντράκι. Ο χαρακτηρισμός αυτός φανερώνει εσωτερικευμένο μισογυνισμό δηλώνοντας ότι τα αποτελεσματικά άτομα έχουν ανδρικά χαρακτηριστικά. Και τι σημαίνει αυτό στην ουσία; Ότι μια γυναίκα συνήθως δεν τα καταφέρνει, είναι αδύναμη. Μια γυναίκα όμως τα καταφέρνει και μπορεί θαυμάσια να συνδυάσει τη θηλυκή της υπόσταση με την επιτυχημένη διαχείριση καταστάσεων.

Η γυναίκα ως Μάνα είναι ένας ρόλος- θυσία που παραγκωνίζει τους άλλους ρόλους της συντρόφου ή της εργαζόμενης. Φράσεις όπως: ο βράχος του σπιτιού, το πάπλωμα που όλα τα σκεπάζει, το νερό για κάθε διψασμένο, αυτή που τα αντέχει όλα, η κολώνα του σπιτιού, μας είναι οικείες. Η πρωταγωνίστρια στο δίλημμα να διατηρήσει ιατρείο-κότα με χρυσό αυγό-και παιδιά αγράμματα ή να μετακομίσει στην Αθήνα ανέλαβε την ευθύνη. Ήρθε μόνη με τα παιδιά στην Αθήνα, ξεκινώντας από την αρχή, επηρεασμένη και από τις κουβέντες της μάνας της, που μετέφερε κουβέντες της δικής της μάνας. Πολλές μητέρες, έχοντας μεγαλώσει σε πατριαρχικές κοινωνίες, ενθαρρύνουν τις κόρες τους να υιοθετούν παραδοσιακούς ρόλους. Κάνοντάς το αυτό, διασφαλίζουν την κοινωνική αποδοχή και τη συνέχεια των οικογενειακών αξιών. Με προσωρινό όφελος τον σεβασμό από την κοινωνία ως «σωστή» μητέρα αλλά μακροπρόθεσμο κόστος την ενίσχυση της καταπίεσης των γυναικών στις επόμενες γενιές.

Συνήθως η άλλη γυναίκα παρουσιάζεται ως σκοτεινή και τσιμπούρι. Μεταχειρίζεται ακραίες απειλές, ακόμα και την αυτοκτονία. Χαρακτηρίζεται ως γυναίκα αράχνη. Είναι ξύπνια και καπάτσα και επικεντρώνεται στην εξωτερική εμφάνιση. Η ομορφιά της γυναίκας παρομοιάζεται με κεφάλαιο μεγάλης αξίας σε κάθε είδους αγορά. Μερικές γυναίκες μπορεί να υιοθετήσουν μια υπερσεξουαλικοποιημένη εικόνα, χρησιμοποιώντας τη σεξουαλικότητά τους ως τρόπο να αποκτήσουν δύναμη, είτε σε διαπροσωπικές σχέσεις είτε στον χώρο εργασίας (π.χ. στον χώρο της ψυχαγωγίας). Αν και αυτό μπορεί να προσφέρει επιρροή σε ατομικό επίπεδο, το ευρύτερο σύστημα συνεχίζει να βλέπει τις γυναίκες ως αντικείμενα. Προσωρινά η γυναίκα θα έχει υλική ή κοινωνική άνοδο κερδίζοντας την αποδοχή μέσα από την ανδρική ματιά. Μακροπρόθεσμα όμως οδηγείται στη διατήρηση των στερεοτύπων και γίνεται ευάλωτη στις πατριαρχικές δομές εξουσίας.

Οι συμβουλές από γυναίκες σε γυναίκες, όταν μιλούν για άνδρες, εστιάζουν κυρίως στο πώς θα μείνει ο άνδρας κοντά τους: οι άνδρες δεν θέλουν πίεση, θέλουν παιγνίδια, φρέσκια γυναίκα στο κρεβάτι τους, οι γυναίκες δεν χρειάζεται να δουλεύουν πολύ αλλά να φροντίζουν τον εαυτό τους. Ο άνδρας είναι ο κυνηγός. Μην αφήσεις να τον ξεχαρμανιάσει άλλη. Οι απεριποίητες γυναίκες εγκαταλείπονται. Φρόντιζε να ξελογιάζεις τον άνδρα σου αντί να πνίγεσαι στον νεροχύτη. Η ερωτική απομάκρυνση, σε περίοδο πένθους θεωρήθηκε από την Ναταλία ένδειξη σεβασμού προς την κατάστασή της και σωστά το σκέφτηκε. Δεν φαντάστηκε ότι υπάρχει άλλη γυναίκα. Από την άλλη πλευρά παρέχονται δικαιολογίες για τη συμπεριφορά των ανδρών όταν η σύντροφός τους βρίσκεται σε δύσκολη βιολογική ή ψυχολογική κατάσταση. Ακόμα και στα ΜΜΕ μεταφέρονται απόψεις του τύπου «αφού ο άνδρας είναι σεξουαλικά αόρατος, σε καταστάσεις όπως η εγκυμοσύνη ή η γέννηση ενός παιδιού, είναι φυσικό να πάει σε επαγγελματίες». Μια γυναίκα που έχει περάσει τη διαδικασία της εγκυμοσύνης, της γέννας ή του πένθους, κομβικών γεγονότων ζωής, έχει να διαχειριστεί μια ποικιλία νέων δεδομένων. Το υγιές είναι να μπορεί να μοιραστεί με τον σύντροφό της τη δυσκολία της και να βρεθεί κοινά αποδεκτή λύση. Επισημαίνεται ότι δεν αποτελεί μοναδικό τρόπο σεξουαλικής συνεύρεσης η διείσδυση. Υπάρχουν πολλές δυνατότητες εκδήλωσης κατανόησης, τρυφερότητας και ερωτικής επαφής για ένα ζευγάρι, φτάνει να έχει προηγηθεί ένας ασφαλής χώρος συνομιλίας κυριολεκτικά και μεταφορικά

Λέγεται ότι μια γυναίκα απολαμβάνει έναν πετυχημένο γάμο, όταν ο άνδρας της είναι συνεπής στις οικονομικές του υποχρεώσεις, είναι κουβαλητής, φέρνει δώρα στα παιδιά και τα μεταφέρει στις εξωδιδακτικές τους ασχολίες και ως ζευγάρι έχουν σχεδόν ικανοποιητική προσωπική σχέση. Ξεχνάμε ότι σημαντικό ρόλο παίζει η ύπαρξη προσωπικών φίλων και προσωπικών ενδιαφερόντων για το κάθε μέλος. Επίσης το μοίρασμα των ευθυνών στον οικιακό χώρο και η ανάληψη πρωτοβουλιών για να μην ακούγονται φράσεις του τύπου: με έχεις ευνουχίσει, είμαι άχρηστος στο σπίτι. Η αγάπη χρειάζεται να συνοδεύεται από παιγνίδι, πάθος, αποπλάνηση, ταξίδι για να αντιμετωπίζεται η ρουτίνα της οικογενειακής ζωής. Όλα αυτά βέβαια προϋποθέτουν χρόνο, συζήτηση, συναίνεση, επικοινωνία

Το Υποστηρικτικό πλαίσιο σε δύσκολες καταστάσεις είναι καθοριστικό. Πολλές γυναίκες δεν έχουν ουσιαστικές σχέσεις με φίλες, γεγονός που συνδέεται με τον μύθο ότι δεν υπάρχει φιλία μεταξύ των γυναικών και ότι οι γυναίκες λειτουργούν ανταγωνιστικά μεταξύ τους. Λένε ότι είναι αρκετό να απολαμβάνουν την παρέα του εαυτού τους, καλά βιβλία και βιντεοταινίες, κάποιους ξεχωριστούς ανθρώπους. Συζητούν και συμμαχούν με γονείς και πεθερικά αντί με τον άμεσα εμπλεκόμενο στο θέμα που τις απασχολεί. Τα σαθρά υποστηρικτικά δίκτυα δεν διευκολύνουν τους ανθρώπους που βρίσκονται σε κατάθλιψη ή σε σημαντικά σταυροδρόμια αποφάσεων.

Η αποτελεσματική επικοινωνία είναι η μεγάλη απούσα στην εξέλιξη της ιστορίας. Αναγνωρίζονται οι τρύπες της ψυχής και καλύπτονται προσωρινά με τον θόρυβο της μέρας, την πολυαπασχόληση, τα μεγαλεπήβολα επαγγελματικά σχέδια. Αργότερα με συνειδητοποιήσεις, επίσκεψη σε ψυχολόγο και σαλόνια ομορφιάς. Όμως σε κανένα σημείο δεν ανοίγει συζήτηση για το θέμα της απιστίας από τους δύο συζύγους

Θα έκλεινα το εργαστήριο με το ερώτημα: Τι αποφάσισε τελικά η Ναταλία μετά την ανακάλυψη της απιστίας του άνδρα της. Υπάρχουν διάφορες επιλογές. Να φύγει από τον γάμο. Να μείνει στον γάμο κάνοντας ότι δεν τρέχει κάτι. Να επικοινωνήσει το ζήτημα της απιστίας και εφόσον υπάρχει επιθυμία και από την άλλη πλευρά να γίνει καινούργιο συμβόλαιο στη σχέση. Και μια τελευταία επιλογή που πιθανά, θα ακουστεί σε εμάς που είμαστε λίγο μεγαλύτεροι ανοίκεια. Να παραμείνει στην σχέση αποδεχόμενη την πολυσυντροφικότητα. Μια σχέση με περισσότερους από δύο συντρόφους και χαρακτηριστικό στοιχείο τη συναίνεση. Όποια απόφαση και να πάρει τελικά, ο δρόμος για να φτάσει σε αυτήν την έκανε σοφότερη, όπως και εμάς που διαβάσαμε ή θα διαβάσουμε το βιβλίο. Σαν συμπέρασμα θα έλεγα ότι χρειάζεται να δούμε ξανά τις επιθυμίες μας και τις ανάγκες μας ως γυναίκες. Τα παιδιά ζουν πιο ευτυχισμένα κοντά σε γονείς που αγαπούν τους εαυτούς τους και ακλουθούν τα όνειρά τους ανεξάρτητα από το εάν παραμένουν μαζί κάτω από την ίδια στέγη. Δεν είναι απαραίτητο να συντηρούνται γάμοι με δικαιολογίες τα παιδιά τα περιουσιακά ή τα κοινωνικά πρέπει. Το τίμημα είναι δυσανάλογα μεγάλο. Αυτό που αξίζει είναι να δείξουμε στις κόρες μας και στους γιους μας, μέσα από το παράδειγμά μας, την φροντίδα εαυτού και τον δρόμο για υγιείς, χαρούμενες και ειλικρινείς σχέσεις.