Μαίρη Παναγιώτου- Στέρφα γη-Άνεμος εκδοτική

Γράφει η Μάγδα Παπαδημητρίου-Σαμοθράκη



Όποιος έχει ταξιδέψει στη στέρφα γη της Σερίφου, την άνυδρη και των μεταλλείων θα γνωρίζει τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν εκεί, στις αρχές του 20ου αιώνα. Η Μαίρη Παναγιώτου, συγγραφέας δέκα βιβλίων, φέρνει από τις εκδόσεις Άνεμος εκδοτική, το νέο της βιβλίο «Στέρφα Γη». Με ένα όμορφο εξώφυλλο διά χειρός του Νικόλα Τελλίδη, που καθρεφτίζει την ιστορία του μυθιστορήματος, βασισμένο σε αληθινά γεγονότα. Το ιστορικό πλαίσιο, για όσες και όσους δεν γνωρίζουν, στη Σέριφο λειτουργούσαν τα μεταλλωρυχεία, τα οποία χρονολογούνται από την εποχή του Χαλκού και αποτελούν την πρώτη άδεια εκμετάλλευσης από το ελληνικό κράτος το 1869. Το 1885 έφτασε στο νησί ο μεταλλειολόγος Γρόμμαν, ρακένδυτος και φτωχός. Με τη βοήθεια των ντόπιων κατοίκων που τον βοηθούσαν αμισθί, παραχωρώντας του μάλιστα τα χωράφια τους, κατέληξε να γίνει ο ιδιοκτήτης των μεταλλωρυχείων. Σε αυτά έβρισκαν δουλειά οι ντόπιοι κάτοικοι αλλά και εργάτες, φερμένοι από διάφορα μέρη της Ελλάδας. Η οικονομική τους ανέχεια τούς εξανάγκαζε να τρυπώνουν στις υπόγειες στοές, κάτω από τα βάθη της γης, για ένα λειψό μεροκάματο και χωρίς μέτρα προστασίας, γεγονός που έθετε σε κίνδυνο τη σωματική τους ακεραιότητα αλλά και την ίδια τους τη ζωή. Ήταν μια ταραγμένη εποχή, όχι μόνο για το νησί αλλά για τη χώρα και ολόκληρη την Ευρώπη, που βρισκόταν εν μέσω του Α’ Παγκόσμιου πολέμου. Η απόφαση για δυναμική κινητοποίηση των μεταλλωρύχων, πάρθηκε με τη βοήθεια του συνδικαλιστή Κωνσταντίνου Σπέρα, ο οποίος οργάνωσε την απεργία, η οποία καταγράφεται ως η πρώτη μεγάλη απεργία στα νεότερα χρόνια της Ελλάδας. Ενώ οι τόποι που κινούνται είναι η Σέριφος και ο Πειραιάς.

Κεντρική ηρωίδα της ιστορίας μας είναι η Αλέξω, κόρη και αδελφή μεταλλωρύχων. Μια νέα κοπέλα, που τόλμησε να ονειρευτεί μια διαφορετική ζωή, να μη σκύβει συνέχεια το κεφάλι, να μην έχει μόνο υποχρεώσεις. «Είναι ίσως ατυχία να γεννηθείς γυναίκα; Δεν έβλεπα πουθενά πλεονέκτημα». Όμως η σκληρή καθημερινότητα κι όλα αυτά τα δεινά που έβλεπε μέσα στην οικογένεια της, άναψαν τη σπίθα μέσα της. Φανέρωσε μια ανυπότακτη ψυχή, που τόλμησε να βγάλει γλώσσα σε όσους της περιόριζαν τον αέρα. Συνάντησε τον έρωτα στο πρόσωπο του Γιώργη, ο οποίος ήρθε στο νησί από τον Πειραιά για να δουλέψει στα μεταλλωρυχεία, ως εργάτης. Στο μεταξύ, οι μεταλλωρύχοι πάσχιζαν να σπάσουν τα δεσμά της εκμετάλλευσης και να σηκώσουν κεφάλι στο κατεστημένο του ιδιοκτήτη των μεταλλείων, των μπράβων και των επιστατών που κρατούσαν μαγκούρες και έδερναν όσους δεν συμμορφώνονταν με τα θέλω τους. Τη χρησιμοποιούσαν για να διαλέξουν τους εργάτες ή να καταστείλουν την όποια επανάστασή τους. Μπορεί να ανθίσει ο έρωτας, εκεί που προέχει ο αγώνας για την επιβίωση; Μπορεί να ανοίξει τα φτερά του και να χαρεί το πέταγμα, όταν η ανάγκη για αξιοπρέπεια παραμερίζει κάθε άλλη ανάγκη; Δεν θα σας αποκαλύψω τη συνέχεια της υπόθεσης. Θα σας πω μόνο πως οι εξελίξεις είναι καταιγιστικές και θα φέρουν τα πάνω κάτω στις ζωές όλων των προσώπων διότι, όπως εύστοχα αναφέρει η συγγραφέας, η ζωή έχει τους δικούς της νόμους.

Η αναγνώστρια και ο αναγνώστης που θα περπατήσει μαζί με τους ήρωες, μέσα από τον μονόλογο της ηρωίδας, που γράφεται στο πρώτο πρόσωπο, βιώνει συγκλονιστικές στιγμές της ιστορίας. Εξοργίζεται από τον αυταρχισμό της εξουσίας, τη θέση της γυναίκας, την εκμετάλλευση των χωριανών και το άδικο που τους καταδυναστεύει. Θα θυμώσει με τα λόγια του πατέρα της, στη σελίδα 51 «Εγώ γιο ήθελα, μπορούσε να γίνει δικηγόρος και να με σώσει απ’ τα τερτίπια του Γρόμμαν. Τι να το κάνω το θηλυκό;» αλλά τότε αυτό πίστευαν για τα θηλυκά. Ότι είναι ανίκανα να μάθουν γράμματα. Και για πολλά χρόνια ακόμη, μέχρι τις μέρες μας σε κάποια μέρη της χώρας. Αν και είναι μονόλογος μια γυναίκας που δεν έχει την απαραίτητη μόρφωση να μιλά λογοτεχνικά, η συγγραφέας της δίνει όλη τη δύναμη και την οργή να εξωτερικεύσει τα παθήματα της με ένα συγκλονιστικό λόγο, ποιητικό θα έλεγα. «Σέριφος: τόπος που ξεραίνονται τα φίδια, τ’ αμπέλια προσκυνούν άνυδρα τον ήλιο και οι ρόγες τους στολίζονται με πολύτιμους λίθους απ’ το πλούσιο υπέδαφος κι ας το κατουρούν οι αλεπούδες και τα τσακάλια». Όμως, όπου χρειάζεται γίνεται αιχμηρή, αφού η ζωή της δεν είναι λουσμένη με ροδοπέταλα. Πώς να μην είναι τσεκουράτη αφού μιλά για φτώχεια, για αγώνες των εργατών μέσα στα λατομεία, για εκμετάλλευση, για απεργίες και θανάτους; Σελίδα 31 «Τα ποντίκια τους είμαστε φίλε, τα ποντίκια τους». Πώς να μην είναι πύρινη όταν η ίδια της η μάνα για να σώσει τον γιο της από τη φυλακή και να λιγδώσει το έντερό της; Γράφει στη σελ. 120 «Αν δεν δεχτείς να παντρευτείς αυτόν τον πλούσιο άντρα, εδώ να μην ξανάρθεις, δεν υπάρχει ούτε κρεβάτι, ούτε κατσαρόλα για σένα». Την παντρεύει με τον κακούργο επιστάτη, τον Πίκουλα πολλά χρόνια μεγαλύτερο της, που την έχει χειρότερη από δούλα. Σελ. 160 «Δεν έχει ξαναγίνει να μου ζητάς χρήματα, βρακιά σου πήρε η μάνα σου στον γάμο. Γαλότσες; Τι χρειάζονται; Ξυπόλυτοι δουλεύουν στις αυλές όσοι τα βρίσκουν έτοιμα. Πού ακούστηκε αυτά που κερδίζω εγώ με κόπο να είναι και δικά σου; Πού ακούστηκε να ζητάει η γυναίκα να ξοδεύει όσο κι ο άντρας;»

Η μόνη ανάπαυλα της ανάγνωσης είναι γνωριμία με αυτόν τον άνυδρο τόπο όπως πολύ γλαφυρά περιγράφει η συγγραφέας και νιώθουμε πως ακολουθούμε τα βήματά της αλλά και τα ερωτικά σκιρτήματα του παράνομου ζευγαριού, της Αλέξως και του Γιώργη, που θέλει να βοηθήσει στον ξεσηκωμό των εργατών. Που την ενθαρρύνει να αγωνιστεί για τον τόπο της, για τους ανθρώπους της. Γράφει στη σελίδα 63 «Ο Γιώργης μου έμαθε πως η γη είναι δική μας, που μας δανείστηκε να ζήσουμε τον έρωτα. Ζούμε μαζί της, ζούμε μέσα της, μας θρέφει, γι αυτό την προσέχουμε και πάλι μέσα της θα γυρίσουμε, είναι η ιερή μάνα»

Πολλές ανατροπές έχουν οι ζωές των ηρώων. Δεν ησυχάζεις από τα απανωτά χαστούκια που τους έχει μπολιάσει η λογοτεχνική πένα της Μαίρης Παναγιώτου. Ποια είναι η τύχη τους; Θα έχει λυτρωτικό τέλος η Αλέξω; Θα υπάρξει δικαίωση; Πόσο μεγάλο όλο έπαιξε η μοίρα στη ζωή της; Πολλά τα μηνύματα που λαμβάνουν οι αναγνώστες. Η ιστορία επαναλαμβάνεται. Καλοτάξιδο να είναι!