Ελένη Μπιρμπίλη- Δεν είσαι μόνη-Εκδόσεις Πηγή Παιδείας

Γράφει η Μάγδα Παπαδημητρίου-Σαμοθράκη

Το «Δεν είσαι μόνη» είναι ένα μυθιστόρημα για τις ανθρώπινες σχέσεις στην εποχή του Διαδικτύου. Μια ιστορία έρωτα και πάθους που πασχίζει να κερδίσει την αιωνιότητα. Η Ελένη Μπιρμπίλη υπογράφει το πολυσέλιδο και έντονα επίκαιρο μυθιστόρημα «Δεν είσαι μόνη» – αναθεωρημένη έκδοση του προηγούμενου τίτλου «Ο Μίτος της Αριάδνης». Πρόκειται για ένα κοινωνικό-ψυχολογικό θρίλερ, επίκαιρο και δυναμικό, που καταπιάνεται με τη μοναξιά, τη γυναικεία ευαλωτότητα στην ελληνική κρίση και τη διαδικτυακή βία. Σε μια εποχή όπου η προσοχή του κοινού είναι διασπασμένη, ο χρόνος περιορισμένος και τα κείμενα συχνά επιζητούν τη συντομία, το μυθιστόρημα της Ελένης Μπιρμπίλη 741 σελίδων είναι μια πρόκληση, ειδικά σε μια εποχή που όλα γίνονται "σύντομα" και "γρήγορα". Φαίνεται όμως πως δεν ήθελε να παραδώσει στους αναγνώστες/αναγνώστριες ένα εύπεπτο ανάγνωσμα. Η αλήθεια για να ξεδιπλωθεί όσο και βαριά κι αν είναι, δεν παύει να πονά και θέλει τον χώρο της. Δεν ήθελε να κόψει ή να απλουστεύσει τις ζωές των ηρώων της για να χωρέσουν σε λιγότερες σελίδες. Ήθελε ο αναγνώστης να ζήσει μαζί τους, να κουραστεί, να θυμώσει, να συγκινηθεί. Να μην καταναλώσει απλώς μια ιστορία, αλλά να βυθιστεί σε αυτή. Οπότε ναι, είναι ένα ρίσκο. Αλλά είναι κι ένα κάλεσμα: να επιβραδύνουμε, να ακούσουμε, να δώσουμε χρόνο στις αφηγήσεις που για χρόνια ήταν στο περιθώριο.Και πιστεύω πως τα κατάφερε γιατί οι σελίδες κυλούν χωρείς να το καταλάβεις. Η Μπιρμπίλη δομεί δύο παράλληλες αφηγήσεις που συγκλίνουν σε ένα κομβικό σημείο: την αποκάλυψη ενός αθέατου εγκλήματος και την ανάδυση της ατομικής ευθύνης μέσα από την κοινωνική σιωπή. Τολμά να γράψει για ένα σύγχρονο, σιωπηλό έγκλημα. Την ψυχολογική παγίδευση, την εμπορία γυναικών με πρόσχημα τον έρωτα, την εκμετάλλευση της ελπίδας. Δεν γράφει για να σοκάρει· γράφει για να προειδοποιήσει. Να καταδείξει πώς οι πιο απλές ανάγκες μπορούν να οδηγήσουν σε ακραίους κινδύνους όταν λείπει η στήριξη. Το«Δεν είσαι μόνη» δεν είναι μόνο λογοτεχνία· είναι παρέμβαση. Ένα μυθιστόρημα που αγγίζει κοινωνικές πληγές με τρόπο ανθρώπινο, δραματικό, αλλά ποτέ ηθικολογικό. Ένα βιβλίο που μπορεί να διαβαστεί ως αστυνομικό θρίλερ, ως ψυχογράφημα, ή ως κραυγή αλληλεγγύης σε όσες γυναίκες ένιωσαν — ή είναι — μόνες. που έχουν μάθει να σωπαίνουν. Μακροσκελές, με πολύπλευρους χαρακτήρες και φωνές, απευθύνεται σε αναγνώστες που αναζητούν ένταση και βάθος. Με φόντο την οικονομική κρίση, την πατριαρχία, τη μοναξιά και την αναζήτηση ταυτότητας, η Μπιρμπίλη φέρνει στη λογοτεχνία φωνές που σπάνια ακούγονται. Παιδιά που απορρίπτονται, γυναίκες που παλεύουν να αγαπηθούν, άνθρωποι που συνθλίβονται στη σιωπή.

Η συγγραφέας, μέλος του Δικτύου Γυναικών Συγγραφέων κατά της έμφυλης βίας και των γυναικοκτονιών «Η Φωνή της», έχει ήδη διαμορφώσει ένα δικό της λογοτεχνικό σύμπαν, όπου το προσωπικό είναι πάντα πολιτικό και το πολιτικό, βαθιά υπαρξιακό. Το κίνημα #MeToo λειτουργεί μέσα στο μυθιστόρημα, όπως και στην αληθινή ζωή, ως μια δυνατή φωνή που σπα τη σιωπή και την ντροπή που βαραίνουν πολλές γυναίκες για δεκαετίες. Είναι μια συλλογική κραυγή που επιβεβαιώνει ότι η βία δεν είναι ιδιωτικό θέμα, αλλά κοινωνικό πρόβλημα που αφορά όλους μας. Η φράση «Δεν είσαι μόνη» είναι ο πυρήνας αυτής της αλλαγής και υπενθυμίζει πως η αλληλεγγύη και η κοινή δράση μπορούν να σπάσουν τα δεσμά της απομόνωσης και του φόβου. Το βιβλίο της προσπαθεί να πιάσει αυτή την αλήθεια και να δώσει φωνή σε όσες έχουν υποστεί καταπίεση, καλώντας για αλλαγή και για μια πιο δίκαιη κοινωνία. Ένα πολυφωνικό τοπίο, ένα σπαρακτικό πανόραμα της σύγχρονης ελληνικής κοινωνίας, των πληγών της, της μνήμης και της επιβίωσης. Η συγγραφέας δεν αρκείται στην Αθήνα και την Κρήτη αλλά τα λογοτεχνικά της πλοκάμια απλώνονται στην Ασία όπου υπάρχουν οι διεθνείς μαφίες, στην Αφρική και το Λονδίνο. Το «Δεν είσαι μόνη» δεν είναι απλά ένας τίτλος· αλλά μια υπόσχεση, κραυγή, και ψίθυρος μαζί. Μέσα από την αφήγηση της αναδεικνύεται μια λογοτεχνία που δεν φοβάται να κοιτάξει κατάματα τον πόνο, τη βία, τη μοναξιά, αλλά και την αντοχή, τη φροντίδα, τη δυνατότητα της συνάντησης. Σε μια εποχή όπου η επιφανειακή κατανάλωση απειλεί τη βαθιά ανθρώπινη εμπειρία, η Μπιρμπίλη μας υπενθυμίζει ότι υπάρχουν ακόμη ιστορίες που χρειάζονται χώρο, σιωπή και ενσυναίσθηση για να ειπωθούν. Και ότι υπάρχουν συγγραφείς που είναι πρόθυμοι να τις σηκώσουν στους ώμους τους, όσο βαριές κι αν είναι.

Ενώ η χώρα βιώνει τις συνέπειες της μακροχρόνιας ύφεσης, οι γυναίκες που είναι μόνες αποτελούν εύκολα θύματα διάφορων κακοποιών. Κάποιες πέφτουν στην παγίδα μιας συμμορίας η οποία εκμεταλλεύεται την ανάγκη τους να αγαπηθούν, προσπαθώντας να επιβιώσουν σε έναν κόσμο φτιαγμένο από άντρες για άντρες. Σερφάροντας στο ιντερνέτ, η Αριάδνη γνωρίζει κάποιον ο οποίος υπογράφει με το ψευδώνυμο «Αύγουστος» και αρχίζει να συνομιλεί μαζί του, πιστεύοντας ότι η ζωή της δίνει ακόμη μια ευκαιρία. Τον ερωτεύεται παράφορα και αποφασίζει να ταξιδέψει μέχρι το Λονδίνο για να τον συναντήσει, δίχως να υποψιάζεται την παγίδα που της έχουν στήσει. Εντωμεταξύ, στην Ελλάδα, ο αστυνόμος Αλέξης Ζορμπάς καλείται να εξιχνιάσει εξαφανίσεις γυναικών που πληθαίνουν μέρα με τη μέρα. Η σοβαρότητα της υπόθεσης επιβεβαιώνεται όταν η θάλασσα αρχίσει να ξεβράζει πτώματα γυναικών. Όταν όμως εξαφανίζεται η κόρη του, η διαλεύκανση της υπόθεσης μετατρέπεται στο μεγαλύτερο στοίχημα της ζωής του. Ο έμπειρος αστυνομικός αγωνίζεται να αποκαλύψει μια συμμορία που δραστηριοποιείται στο διαδίκτυο και ψαρεύει γυναίκες μόνες. Αθώοι και ένοχοι, τραγικά όντα, έρμαια των παθών τους εξαιτίας των οποίων αναλαμβάνουν επικίνδυνα ρίσκα.

Μιλά ακόμη για τη γυναικεία ταυτότητα, που είναι πολύπλευρη και συχνά φορτισμένη με επιθυμίες και φόβους που επιβάλλει η κοινωνία. Η ανάγκη να κερδίσουν οι γυναίκες την αγάπη είτε από την οικογένεια, είτε από την κοινωνία, μεταφράζεται σε μια συνεχή προσπάθεια να γίνουν τέλειες μαθήτριες, σύζυγοι, μητέρες. Αυτός ο αγώνας κρύβει συχνά μια βαθιά απώλεια του εαυτού. Μέσα από τους χαρακτήρες, προσπαθεί να δείξει την αντίφαση ανάμεσα στην επιθυμία για αποδοχή και την ανάγκη για αυτοπραγμάτωση.Καταγράφει επίσης πώς η ανάγκη για ζεστασιά και σύνδεση μπορεί να γίνει παγίδα στα χέρια ανθρώπων με σκοτεινά κίνητρα. Αναδεικνύεται η ανισορροπία δύναμης, οικονομική, συναισθηματική, νομική, που αφήνει κάποιες γυναίκες γυμνές απέναντι σε κακοποιούς.

Ο συμβολισμός του ονόματος της Αριάδνης είναι εμφανής, αν και δεν κρατά μίτο αλλά ψάχνει να τον βρει. Η συγγραφέας ανατρέπει τον μύθο. Εδώ δεν υπάρχει Θησέας να σκοτώσει το τέρας, ούτε βεβαιότητα για σωτηρία. Υπάρχει μόνο επιβίωση, κι αυτή απαιτεί δύναμη, επίγνωση και συμπαράσταση. Δεν είναι μια απλή ηρωίδα· είναι σύμβολο ελπίδας, αλλά και προειδοποίησης: η ανάγκη για αγάπη δεν πρέπει να οδηγεί σε άγνοια κινδύνου. Είναι μια γυναίκα μόνη, με ελπίδες, μνήμες και ρωγμές. Το διαδίκτυο δεν είναι για εκείνη "μέσο" αλλά σωσίβιο, κι εκεί πατά η τραγικότητα του βιβλίου: στις ανάγκες που γίνονται ευκαιρίες εκμετάλλευσης.

Ένας άλλος ήρωας που συμπόνεσα αν και η πορεία του ήταν εγκληματική, ήταν ο Βρασίδας. Η συγγραφέας τον έχτισε τόσο ρεαλιστικά και ανθρώπινα, που πιστεύω όταν θα διαβάσουν οι αναγνώστες/αναγνώστριες τη ζωή του θα τον συμπονέσουν. Ο Βρασίδας είναι η προσωποποίηση του κύκλου της βίας που διαπερνά την κοινωνία μας. Η αυστηρή και βίαιη ανατροφή του από τον θετό πατέρα του, μέσα σε μια πατριαρχική λογική που καταπιέζει και εκμηδενίζει την ατομικότητα, τον εγκλωβίζει σε έναν κόσμο όπου η μοναδική διέξοδος φαίνεται να είναι η επιβολή. Η μετάβασή του από θύμα σε θύτη δεν είναι απλώς μια προσωπική τραγωδία· είναι μια καθρέφτιση του πώς το τραύμα μεταδίδεται και πώς η εξουσία γίνεται μέσο εκδίκησης και καταπίεσης. Μέσα από τον Βρασίδα, θέλει να δείξει πόσο καταστροφικές μπορούν να είναι οι κοινωνικές νόρμες που απαγορεύουν την αυθεντικότητα και την αποδοχή, και πώς αυτές τροφοδοτούν έναν ατέρμονο κύκλο βίας, μέσα στον οποίο όλοι τελικά χάνουν, και τα θύματα και οι θύτες.

Ακόμη μας μιλά για την απόρριψη της ταυτότητας ενός παιδιού από την ίδια του την οικογένεια που αποτελεί βαθιά πληγή. Μέσα από τον ήρωά της τον Ιερεμία, πολύ συμπαθητικός χαρακτήρας, αναδεικνύεται τα προβλήματα της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας. Θίγει το πρόβλημα των αστέγων της πρωτεύουσας που ζουν στα εγκαταλελειμμένα σπίτια που προσπαθούν να βρουν μια μικρή «πατρίδα» μέσα στην ασφυξία της πόλης. Μας μιλά για τον φόβο: «Ο φόβος μας γίνεται όπλο στα χέρια αυτών που μας εξουσιάζουν» παραπέμπει σε μια διαχρονική μηχανή ελέγχου των μαζών. Ο φόβος, ως αρχέγονο συναίσθημα επιβίωσης, έχει μετατραπεί διαχρονικά σε εργαλείο πειθαρχίας και χειραγώγησης. Όσοι κρατούν την εξουσία γνωρίζουν πως ένας φοβισμένος λαός είναι πιο εύκολο να καθοδηγηθεί, να υπακούσει, να σωπάσει. Είτε πρόκειται για φόβο πολέμου, πείνας, αρρώστιας ή κοινωνικού αποκλεισμού, η καλλιέργειά του λειτουργεί σαν μια αόρατη αλυσίδα που κρατά τις μάζες καθηλωμένες, όχι με τη βία, αλλά με την απειλή της. Με αυτόν τον τρόπο, ο φόβος παύει να είναι μια προσωπική αγωνία και μετατρέπεται σε πολιτικό εργαλείο. Γίνεται όπλο που δεν φαίνεται, αλλά χτυπά καίρια, στην ελεύθερη βούληση και την κρίση. Η αποδοχή του φόβου χωρίς αντίσταση είναι η συνένοχη σιωπή που τροφοδοτεί τη διατήρηση κάθε μορφής καταπίεσης.

Μια άλλη ηρωίδα που μου άρεσε είναι η Γιούλα Διαμαντή, η εγκληματολόγος δίπλα στον Αλέξανδρο Ζορμπά, που αγωνίστηκε να ανεβεί ψηλά με το ήθος και το πείσμα της και να επικρατήσει στην ανδροκρατούμενη αστυνομία. Πολλοί ήρωες μου άρεσαν αλλά δεν χωρούν να τους απαριθμήσω. Φυσικά μέσα στις 741 σελίδες δεν θα διαβάσουμε μόνο βία αλλά και όμορφες περιγραφές τόπων αλλά και ιστορικά η μυθολογικά στοιχεία που θα αγαλλιάσουν την ψυχή μας. Και πολλοί τριτεύοντες ήρωες που πιστεύω ότι ανάσαιναν στον σωστό χρόνο και τόπο και χωρίς αυτούς δεν θα είχε το μυθιστόρημα τις συνεχόμενες ανατροπές.

Η λογοτεχνία μπορεί να είναι κι ένας τρόπος να πιαστούμε χέρι-χέρι. Να θυμηθούμε πως τελικά, καμία και κανείς δεν είναι πραγματικά μόνος. Καλοτάξιδο να είναι κυρία Μπιρμπίλη το μυθιστόρημα και ας ευχηθούμε η Αριάδνη να είναι ο φάρος της ελπίδας για πολλές γυναίκες.

«Οι γυναίκες προσπαθούν από τα γεννοφάσκια τους να κερδίσουν την αγάπη. Καλύτερες μαθήτριες, επιστημόνισσες, άξιες σύζυγοι, ποθητές ερωμένες, καλές μάνες.»Πόσο επηρεάζει η ανάγκη για συνεχή επιβεβαίωση και αποδοχή, που ξεκινά «από τα γεννοφάσκια».

Η Ελένη Μπιρμπίλη γεννήθηκε το 1958 στο Ρέθυμνο της Κρήτης. Έζησε στη Θεσσαλονίκη για σαράντα χρόνια όπου εργάστηκε σαν γραφίστρια. Τα τελευταία χρόνια ζει μόνιμα στα Χανιά. Έχει εκδώσει τα βιβλία:

Τα μεθυσμένα καλοκαίρια του έρωτα,

Οι αγάπες νύχτα ταξιδεύουν,

Τα όνειρα τραγουδούν ακόμα,

Το φθινόπωρο των θαυμάτων, από τις εκδόσεις Κέδρος,

Η νύχτα της μεγάλης οργής, εκδόσεις Μπαρτζουλιάνος,

Η θλιμμένη Καρυάτιδα, αυτοέκδοση.

Συμμετοχή στη συλλογή διηγημάτων με τίτλο Η φωνής της, Εκδόσεις Καστανιώτη