Ανοιχτά Τραύματα Μεταξύ Πραγματικού κι Ονειρικού: Μια Κριτική για Το Σημάδι (2025) του Βασίλη Κατσαράκη, Εκδόσεις Ανεμολόγιο

Γράφει η Ντένυ Μπουζιώτη (PhD)

Το Σημάδι του Βασίλη Κατσαράκη από τις Εκδόσεις Ανεμολόγιο είναι μια συλλογή που περιλαμβάνει έξι διηγήματα και ένα πεζό ποίημα. Στο σύνολό της διέπεται από έναν έντονο ανθρωπιστικό χαρακτήρα εστιάζοντας κυρίως στην έννοια της απώλειας υπό το πρίσμα της μοναξιάς, της ενοχής, του έρωτα, αλλά και της μνήμης ως μηχανισμό επιβίωσης και αυτοπροσδιορισμού του σύγχρονου ατόμου.

Η γραφή του Κατσαράκη είναι αποκαλυπτική μιας πολυμάθειας και μιας ποιητικής σοφίας. Είναι αναπόδραστα εσωτερική με διαφορετική ταυτότητα και ροή σε κάθε διήγημα. Η ρυθμικότητα και οι εικόνες της έχουν σαφή προσανατολισμό προς την κινηματογραφική αντίληψη. Η παράλληλη ενασχόληση του Κατσαράκη με την ζωγραφική και τη σκηνογραφία αποτυπώνεται στη δημιουργία του μέσα από περιβάλλοντα σχεδιασμένα με αρχιτεκτονική ακρίβεια. Οι περιγραφές του, δηλαδή, είναι σκηνογραφικά λεπτομερείς με το φως, τον ήχο και τη σιωπή να λειτουργούν περισσότερο ως δραματουργικά στοιχεία παρά ως επιβεβλημένα φόντα που γεμίζουν τις σκηνές υποστηρικτικά.

Με την ίδια σκηνοθετική λογική, ο Κατσαράκης δημιουργεί μια αισθητική ισορροπία μεταξύ ρεαλιστικού και ονειρικού που συνοδεύεται από μια αυθεντικά ελληνική μελαγχολία. Αυτό επιτυγχάνεται μέσα από διαφανή αφηγηματικά κάδρα, αβίαστους ρυθμούς εναλλαγής, πολυδιάστατους φωτισμούς και αποχρώσεις που μετατρέπουν την καθημερινότητα σε ποικίλα, ρευστά και πλούσια ψυχολογικά τοπία. Οι ήρωες κινούνται μέσα σε πόλεις και βιωμένες πραγματικότητες που είναι ασφυκτικές, απομονωτικές και ανοίκειες. Έτσι, η συνύπαρξη του πραγματικού με το φανταστικό μετουσιώνει τον αστικό χώρο από σκηνικό σε ενεργό συνομιλητή αντικατοπτρίζοντας ταυτόχρονα την εσωτερική αγωνία των χαρακτήρων.

Στην εποχή του επιφανειακού λόγου και της ψηφιακής ταχύτητας, το Σημάδι υπενθυμίζει τη δύναμη της λογοτεχνίας της σιωπής και της παρατήρησης. Η γλώσσα του είναι μεστή, επιμελημένη, χωρίς περιττές εκρήξεις· διαθέτει μια αργή, υπνωτιστική ροή που προϋποθέτει αναγνώστη διαθέσιμο στη βύθιση. Ο ρυθμός της αφήγησης, οι επαναλήψεις, τα μοτίβα και οι αναλογίες ανάμεσα στις ιστορίες συνθέτουν ένα έργο υπαρξιακά στοχαστικό και ανεπιτήδευτα αισθητικό, όπου η οδύνη μεταμορφώνεται σε ποιητική εικόνα.

Με το στοιχείο της ανατροπής να πάλλεται ρυθμικά στο χωροχρονικό ασυνεχές που διέπει το διηγηματικό σύμπαν του Κατσαράκη, το έργο του ανακαλεί μνήμες καθώς αναμετράται με το θάνατο. Μέσα από το σκοτάδι που τους εσωκλείει και συνάμα τους ορίζει, οι ήρωες βιώνουν μια σειρά εσωτερικών μεταμορφώσεων και μετατοπίσεων στην αναζήτηση του ίδιου τους του εαυτού. Αντίστοιχα, μετατοπίζεται και ο χρόνος, ενώ αποδομείται η γραμμική αφήγηση για να ενωθεί νοηματικά μέσα από τα κομμάτια του βιώματος που ανασυντίθεται σε συμβολικά στοιχεία και πρόσωπα.

Στα διηγήματα αυτά, το τραύμα, πέρα από την παθολογική του διάσταση, ανακατασκευάζει την πραγματικότητα, θεμελιωμένη στην άποψη πως ό,τι πληγώνει το άτομο ταυτόχρονα το ορίζει. Ωστόσο, συχνά ο θάνατος μοιάζει με έξοδο διαφυγής, στωικά αναμενόμενος και λυτρωτικός. Ως τέτοιος, δεν αποτελεί ένα τέλος, αλλά μια λανθάνουσα ευκαιρία μετάβασης, αποκατάστασης, ελευθερίας ή και επανένωσης. Με υπόγειες αναφορές στη μεταφυσική του θανάτου και στην εσωτερική αναζήτηση του σύγχρονου ανθρώπου, ο Κατσαράκης κατορθώνει να καταγράψει σύγχρονες εκδοχές της ανθρώπινης συνείδησης που συνομιλούν με την κοινωνική κρίση της απώλειας του εαυτού και της αγάπης.

Οι ήρωές του μάς καλούν να τους παρατηρήσουμε εσωτερικά˙ ασταθείς υπάρξεις που περισσότερο μοιάζουν με ψυχικά ρήγματα ή αντανακλάσεις νεκρών αναμνήσεων περιπλανώνται σε έναν κόσμο ζοφερό και αβέβαιο. Οι θηλυκές του παρουσίες εύθραυστες, σα σκιές στο μπαγκράουντ που με τρόπο άμεσο ή έμμεσο τις αγγίζει ο θάνατος, με μόνη διαφορά το Κορίτσι που ορθώνει το ανάστημά του αποφασιστικά για να προστατεύσει τον αδερφό της.

Στον Αργοναύτη, ο ήρωας παλεύει με φωνές του παρελθόντος και φαντάσματα ιστορικά και προσωπικά. Στο Όνειρο, η εμπειρία του θανάτου μεταμορφώνεται σε προτετελεσμένη ενόραση, ενώ στο Μενταγιόν, ο χρόνος χάνει τη γραμμικότητά του όταν η ενοχή και η μοίρα διαπλέκονται σ’ έναν διαχρονικό και πρωτογενή μηχανισμό σχέσεων εξουσίας που προκύπτουν από ενορμήσεις και αρχετυπικά μοτίβα.

Ακριβώς στη μέση της συλλογής, Η Ύπαρξη, σηματοδοτεί μια αλλαγή, μια πρόοδο ή μετατόπιση η οποία είναι ικανή να αναδυθεί μόνο μέσα από την ενασχόληση με τον εαυτό και τη συλλογική συνείδηση. Στο δεύτερο μισό ακολουθούν Το Φεγγάρι είναι Κόκκινο που παρακολουθεί τον Αθηνόδωρο στην αρχαία Αθήνα να εξερευνά τη σύγκρουση ανάμεσα στο καλό και το κακό, τη λύτρωση και την αυτοτιμωρία. Το Μπλε τοποθετείται σε ένα μελλοντικό, μεταποκαλυπτικό κόσμο, όπου ο Αντέλιον περιπλανιέται μέσα στην ερημιά ενός κατεστραμμένου πλανήτη για να συναντήσει μια μυστηριώδη γυναικεία μορφή με αινιγματικά μπλε μάτια. Το τελευταίο διήγημα, Το Σημάδι, αποτυπώνει τη μετάβαση ενός κακοποιημένου κοριτσιού από την αδυναμία στην αυτογνωσία και την εσωτερική λύτρωση μέσω ενός κύκλου βίας.

Στο σημερινό λογοτεχνικό τοπίο, το Σημάδι έρχεται να καλύψει ένα κενό: τη σύνδεση της ελληνικής αστικής πραγματικότητας με τη μεταφυσική διάσταση του ανθρώπου. Υπό αυτή την έννοια, η συλλογή αποτελεί ένα ενοποιητικό λογοτεχνικό εγχείρημα που μεταμορφώνει το τραύμα σε αφήγηση και τη μνήμη σε αισθητική εμπειρία. Ο Κατσαράκης μάς προτρέπει να κοιτάξουμε πιο βαθιά στο ίδιο μας το σκοτάδι, εκεί όπου τα σημάδια μας δεν υπενθυμίζουν τη μνήμη των πληγών μας, αλλά επισημαίνουν τα ανεξίτηλα ίχνη της ύπαρξής μας όπως είναι εγγεγραμμένα στον ανθρώπινο πυρήνα μας.



Λίγα Λόγια για τον Συγγραφέα

Ο Βασίλης Κατσαράκης γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Αθήνα. Είναι απόφοιτος της σχολής Βακαλό και εργάζεται ως δάσκαλος εικαστικών. Άρθρα και διηγήματά του έχουν φιλοξενηθεί σε ιστοσελίδες, συλλογικές εκδόσεις και λογοτεχνικά περιοδικά. «Το Σημάδι» είναι το πρώτο του έντυπο βιβλίο και κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ανεμολόγιο.