Ο Ιλλουμινισμός είναι μια εσωτερική οδός «θείας σοφίας», η οποία στοχεύει στην αναζήτηση της Αλήθειας, μέσω της κοινής ανάγνωσης της Φύσης και των Ιερών γραφών. Προσφέρεται για μια ιδιότυπη ανάγνωση των Χριστιανικών κειμένων, υπό το πρίσμα του Νεοπλατωνισμού και των απόκρυφων επιστημών, τονίζοντας την εσωτερική διάσταση της μυστικιστικής αναζήτησης και απορρίπτοντας την τυπολατρεία. Αποσκοπεί στη συμφιλίωση της φιλοσοφίας των αρχαίων κλασσικών, με τη μεσαιωνική θεολογία. Οι απαρχές του πρέπει να αναζητηθούν σε θεωρήσεις, όπου ο όρος χρησιμοποιείται προκειμένου για να περιγράψει ποικίλες και ιδιότυπες εσωτερικές πρακτικές. Επίσης, συχνά συγχέεται ή ταυτίζεται εσφαλμένα, με την ιδεολογία και τις διδασκαλίες των Πεφωτισμένων, γι’ αυτό ακόμα και σήμερα, δεν είναι ευχερής η πλήρης διάκριση μεταξύ των διφορούμενων χρήσεών του στον εσωτερισμό, τη φιλοσοφία και τη λογοτεχνία. Ο Ιλλουμινισμός έθεσε εαυτόν αντιμέτωπο με τις καταδίκες του μυστικισμού εκ μέρους της Εκκλησίας, καθώς και την αλλαγή στάσης της ακαδημαϊκής λογιοσύνης του 18ου αιώνα.
Τελικώς, «άγγιξε» όλη την Ευρώπη και πέρασε στον αγγλοσαξωνικό κόσμο. Η πολυσχιδής και πολυεπίπεδη δραστηριότητά του, συνέβαλλε καθοριστικά στη διαφαινόμενη ανάγκη της κοινωνίας να απεξαρτηθεί από τον απολυταρχισμό της Εκκλησίας, προκειμένου να επιτευχθεί η επιζητούμενη θρησκευτική ελευθερία. Αυτή είναι η εποχή, κατά την οποία η Ευρώπη θα γνωρίσει την ακμή του Ιλλουμινισμού στο πλαίσιο της απαγκίστρωσής της από την Εκκλησία, αλλά και από το ίδιο το κοσμικό κράτος.