Γράφει: Μάγδα Παπαδημητρίου-Σαμοθράκη

Η Τζένη Μανάκη γεννήθηκε και ζει στη Θεσσαλονίκη. Εργάστηκε ως συντάκτρια και μεταφράστρια, από την αγγλική και τη γαλλική γλώσσα, σε έγκριτη ημερήσια εφημερίδα και στο Δημόσιο. Ασχολήθηκε με πολιτιστικά θέματα και είχε την αποκλειστική ευθύνη έκδοσης μηνιαίας συνδικαλιστικής εφημερίδας.

Είναι τακτική συνεργάτιδα του λογοτεχνικού περιοδικού Fractal, στο οποίο έχουν δημοσιευθεί πολλά διηγήματά της, συνεντεύξεις συγγραφέων και μεγάλος αριθμός κριτικής παρουσίασης βιβλίων. Βιβλιοκριτικές και διηγήματά της έχουν δημοσιευθεί και στα περιοδικά Literature, Staxtes, Diastixo, Ψυχογραφήματα. Συντονίζει από εξαετίας τη Λέσχη Ανάγνωσης του Συνδέσμου Επιστημόνων Γυναικών Θεσσαλονίκης.

Αγαπάει τη ζωγραφική και έχει πάρει μέρος με έργα της σε συλλογικές ερασιτεχνικές εκθέσεις. Έχουν εκδοθεί ήδη τέσσερα μυθιστορήματά της, Μικρές και Μεγάλες Προδοσίες, Η σκιά της αμφιβολίας, Για την Ελίζα, Με το χέρι στο στήθος. Το βιβλίο της Με το χέρι στο στήθος μεταφράστηκε και κυκλοφορεί στη Γαλλία από τις εκδόσεις Spinelle. Είναι μέλος της Εταιρίας Λογοτεχνών Θεσσαλονίκης. 

Πέντε χρόνια έχουν περάσει από τότε που μας χάρισε το βιβλίο της «Με το χέρι στο στήθος». Άξιζε η αναμονή. Το νέο της βιβλίο «Μικρός αιώνας» από τις εκδόσεις Έναστρον, μας ταξιδεύει στην πατρίδα της τη Θεσσαλονίκη, στη Φλωρεντία και το Μιλάνο. Μέσα από δυνατούς διαλόγους, επιστολές, ημερολόγια, τηλεφωνικά μηνύματα, όνειρα, συμβολισμούς, λογοτεχνικές και κινηματογραφικές αναφορές, παραθέματα βιβλίων, περιγραφές, προσφέρει διεξόδους στους ίδιους τους ήρωες και τους βοηθά να προχωρήσουν στη ζωή τους.

Ψυχογραφεί τους ήρωές της με λεπτότητα, και με τη φροντισμένη γλώσσα μας δωρίζει στιγμές σκέψης, προβληματισμού αλλά και αναγνωστικής απόλαυσης. Ισορροπεί ανάμεσα στον ρεαλισμό, τον συμβολισμό, τον λυρισμό και την ενδοσκόπηση, πετυχαίνοντας το άρτιο αποτέλεσμα. Μας πιάνει το χέρι και μας περπατά στον δικό της κόσμο, βοηθώντας μας να αναμετρηθούμε με τον εαυτό μας, με τους γύρω μας. Όσο και να ξεχνούμε εύκολα το παρελθόν, η πανδημία του Covid-19, το τεράστιο κοινωνικό θέμα των μαζικών θανάτων, ο αναγκαστικός εγκλεισμός στα σπίτια μας δεν ξεχνιούνται.

Ούτε ο πόλεμος Ρωσίας – Ουκρανίας, οι ψυχολογικές επιπτώσεις των συνεχόμενων δελτίων ειδήσεων. Δεν μπορούμε επίσης να ξεχάσουμε το πρόβλημα της άνοιας, αφού το ζούμε σχεδόν σε κάθε σπίτι, τον καρκίνο, την κακοποίηση κατά των γυναικών αλλά και την αντίδραση των κακοποιημένων. Άφησε πολλά απόνερα η πανδημία. Και αν τα ξεχάσουμε, το βιβλίο θα είναι στο ράφι μας, για μια δεύτερη ή τρίτη ανάγνωση. Αναζήτησα τη συγγραφέα για να μας τα πει καλύτερα η ίδια.

Κυρία Τζένη Μανάκη ευχαριστώ για τον χρόνο σας. Ποια ήταν η κύρια έμπνευση για το «Μικρός αιώνας»; Υπάρχει κάποιο προσωπικό ή κοινωνικό γεγονός που πυροδότησε τη δημιουργία του;

Κυρία Παπαδημητρίου ευχαριστώ για το ενδιαφέρον σας για το έργο μου. Βασικό κίνητρο υπήρξε η κατάσταση φόβου που κατέλαβε τις κοινωνίες με την έλευση του ιού και οι τραγικές συνέπειες που τον γιγάντωναν και είχαν ως αποτέλεσμα την  επιβάρυνση της ψυχολογικής κατάστασης των ανθρώπων. Ήθελα λοιπόν, να αποτυπώσω την πολυπλοκότητα του ανθρώπινου ψυχισμού σε κατάσταση κρίσης. Έτσι επινόησα τους χαρακτήρες που εμπλέκονται στην αφήγησή μου, ανθρώπους διαφορετικών απόψεων, μορφωτικού επιπέδου και κοινωνικής προέλευσης.

Το βιβλίο αγγίζει έντονα θέματα όπως η απώλεια, η εγκατάλειψη και η πανδημία. Πόσο σημαντικό ήταν για εσάς να ενσωματώσετε αυτά τα σύγχρονα γεγονότα στην αφήγηση; 

Ναι, πράγματι. Την πρωτόγνωρη εκείνη περίοδο τόσο η απώλεια όσο και  ο διαρκής φόβος πιθανής απώλειας, η απομόνωση, ο εγκλεισμός,  είχαν δημιουργήσει ένα βαρύ κλίμα με συνέπεια τη μετάλλαξη της συμπεριφοράς των ανθρώπων. Ήταν μια σημαντική για την ανθρωπότητα περίοδος που θα αναφέρεται μελλοντικά στην Ιστορία. Ήθελα να αποτυπώσω αυτή την κοινωνική κατάσταση με κάποιες από τις προσωπικές συνέπειες στις ζωές των ηρώων μου, όσο ακόμη ήταν ζωντανή στη μνήμη μου.

Υπάρχει έντονο το στοιχείο της κοινωνικής κριτικής, με αναφορές σε μεταναστευτικό, πόλεμο και κοινωνική αποξένωση. Πόσο θέλατε να αναδείξετε αυτά τα θέματα μέσα από τους χαρακτήρες σας; 

Θεωρώ όλα αυτά τα ζητήματα που αναφέρετε ιδιαίτερα σημαντικά στον καθορισμό της πορείας ζωής όχι μόνον αυτών που τα υφίστανται άμεσα, αλλά και έμμεσα. Έτσι δημιούργησα χαρακτήρες που με τον ένα ή τον άλλο τρόπο εμπλέκονται σε όλες αυτές τις συμφορές.

Πόσο σημαντικό είναι για εσάς να αναδείξετε τη φωνή της γυναίκας μέσα στο έργο σας; Πιστεύετε ότι η Κάτια λειτουργεί ως «φωνή» για πολλές γυναίκες σήμερα;

Στο μυθιστόρημά μου «Μικρός αιώνας» οι γυναικείοι χαρακτήρες είναι  πράγματι πιο προβεβλημένοι. Ήθελα όντως να αναδείξω τη φωνή της γυναίκας σε διαφορετικά στάδια της ζωής της, της γυναίκας με διαφορετικό κοινωνικό και μορφωτικό επίπεδο. Όχι μόνον η Κάτια, η μητέρα της Αθηνά επίσης, η γιαγιά της Κατίνα, η Μάχη που έδωσε τη μεγαλύτερη μάχη για να ξεφύγει από ένα θλιβερό παρελθόν, ακόμη και η άμεσα απούσα από την αφήγηση μητέρα του Λούκα, η Μάρθα Κράβετς. Όλες, γυναίκες που αγωνίστηκαν, κάθε μια με τον τρόπο της, για την προσωπική τους αξιοπρέπεια.

Υπήρχαν σημεία της αφήγησης που σας δυσκόλεψαν ιδιαίτερα κατά τη συγγραφή;

Ναι, η ιστορία της Μάχης, η αθλιότητα του πατέρα της, ο τρόπος που αντιμετωπίστηκε από τον σύντροφό της, είναι ζητήματα που μου προκαλούν αποτροπιασμό, ζητήματα που απαντώνται, δυστυχώς, συχνά στην κοινωνία, ζητήματα που δε θέλω να ακούω ούτε στις ειδήσεις. Ομολογώ ότι υπέφερα καθώς αφηγούμουν την ιστορία της συγκεκριμένης ηρωίδας μου.

Τι θα θέλατε να πάρει ο αναγνώστης μαζί του μετά την ανάγνωση του «Μικρού Αιώνα»; Ποιο είναι το πιο σημαντικό μήνυμα;

Αυτό που διαφαίνεται στο τέλος του μυθιστορήματος. Την αγάπη και τη φιλία ως κατακλείδα ενός γόνιμου αγώνα.

Στην πανδημία εμφανίστηκαν καταστάσεις ή συνήθειες που έμειναν και δεν πιστεύω να φύγουν εύκολα. Όπως η ηλεκτρονική αγορά βιβλίων αλλά πολλών αγαθών. Όλα γίνονται από τον υπολογιστή ή το κινητό. Εσείς πώς ζήσατε τα δυο χρόνια της πανδημίας; Ήταν δημιουργικά ή τώρα νιώθετε τα απόνερά της;

Η πανδημία υπήρξε όντως καταλύτης στη διαφοροποίηση της ζωής μας. Προσωπικά θα έλεγα ότι δε με επηρέασε ιδιαίτερα, είμαι συνηθισμένη στη σχετικά περιορισμένη κοινωνικά ζωή, το διάβασμα και το γράψιμο με απασχολούν έτσι κι αλλιώς αρκετές ώρες της ημέρας. Σε κάποια φάση βέβαια, μου έλειψαν οι φίλοι που συνήθως δέχομαι στο σπίτι μου. Στη διάρκεια της πανδημίας κρατούσα ημερολόγιο, όχι προσωπικών γεγονότων, πράγμα που διευκόλυνε τη συγγραφή του βιβλίου μου. Νιώθω ότι πέρασα δημιουργικά εκείνη την περίοδο, φυσικά, παρά τον πόνο για τις απώλειες των ανθρώπων.

Ποιες ήταν οι πιο δύσκολες στιγμές κατά τη συγγραφή του βιβλίου, σε συναισθηματικό επίπεδο;

Όπως σας έχω ήδη πει, με είχε επηρεάσει άσχημα συναισθηματικά η αφήγηση της ιστορίας της Μάχης. Προσπάθησα μάλιστα να περιορίσω τις περιγραφές στο μέτρο που θα γινόταν απλώς καταληπτή η κατάσταση που βίωνε από τους αναγνώστες.

Πώς επηρεάζουν οι σύγχρονες κοινωνικές κρίσεις τη δική σας αντίληψη για τη λογοτεχνία και τη συγγραφή;

Πιστεύω θετικά, όσον αφορά την αποτύπωση των καταστάσεων που δημιουργούν στον ψυχισμό αλλά και στον τρόπο ζωής, ευρύτερα, των ανθρώπων. Δημιουργούν υλικό για ανάλυση και αφήγηση.

Υπάρχει κάποιο μήνυμα ή συναίσθημα που θα θέλατε να μοιραστείτε ειδικά με γυναίκες που διαβάζουν το «Μικρός Αιώνας»;

Χωρίς να θέλω να γίνω διδακτική, θα πρότεινα να μη διαπραγματεύονται την προσωπική ελευθερία τους και να προασπίζουν με κάθε τρόπο την αξιοπρέπειά τους.

Η Κατίνα Αβέρωφ είναι παράδειγμα για όλες αυτές τις γυναίκες που δεν τολμούν να κάνουν τον αγώνα για να προχωρήσουν στη ζωή τους, και τις ταρακουνά λέγοντας τις πως είναι η τύχη τους είναι στο χέρι τους. Όμως μέχρι να φύγει από τη ζωή, παρά την άνοια, το μπορντό φόρεμα είναι στο χαμένο της μυαλό. Τι συμβολίζει;

Δεδομένης της εποχής που έζησε, θα μπορούσε να αποτελέσει παράδειγμα για τη δύναμη να αλλάξει την κάπως προδιαγεγραμμένη πορεία της ζωής της. Αν το κόκκινο είναι το χρώμα του ερωτικού πάθους, το μπορντό είναι το χρώμα που δημιουργείται με την προσθήκη μαύρου στο κόκκινο. Το μπορντό είναι εξάλλου και ένα χρώμα αυτοκρατορικό θα λέγαμε. Έχει λοιπόν έναν διπλό συμβολισμό. Η Κατίνα διοχέτευσε όλο το πάθος της στην αγάπη για τη δουλειά και για τον γιο της, απαρνούμενη τον έρωτα. Είχε όμως και την επιθυμία να πάει ως μεγάλη κυρία στην αγκαλιά των Αγγέλων.

Ποια είναι η θέση του συμβόλου στο έργο σας; Γεννιέται μέσα από την εμπειρία ή προηγείται της αφήγησης σαν σπέρμα ιδέας; 

Η ονοματοδοσία των ηρώων μου συνήθως εμπεριέχει έναν συμβολισμό. 'Όσον αφορά το δεύτερο σκέλος της ερώτησής σας, θα έλεγα πως συμβαίνουν και τα δύο κατά περίπτωση.

Υπάρχουν σχέδια για επόμενο βιβλίο στον υπολογιστή σας ή είστε από τις συγγραφείς που θέλετε να κάνει το κάθε βιβλίο τον κύκλο του και να μη βιάζεται για το επόμενο βήμα;

Στο βιβλίο μου «Μικρός αιώνας» είχα γράψει τέλος περίπου προ διετίας. Του είχα δώσει μια άλλη δομή με πρωτοπρόσωπες αφηγήσεις, την οποία εντέλει άλλαξα σε τριτοπρόσωπη αφήγηση. Στο μεγάλο αυτό διάστημα άρχισα να γράφω και είμαι περίπου στη μέση ενός άλλου πολυφωνικού μυθιστορήματος που το μεγαλύτερο μέρος του διαδραματίζεται εκτός Ελλάδας, με δύο σημαντικούς Έλληνες ήρωες, και θίγει πολλά σύγχρονα ζητήματα, όπως της μοναξιάς και της προσπάθειας διαβίωσης σε μία συλλογικότητα.

Ευχαριστώ κυρία Μανάκη για την κουβέντα και σας εύχομαι ο «Μικρός αιώνας» να χτυπήσει το καμπανάκι στην καρδιά του κάθε αναγνώστη- αναγνώστριας.

Εγώ σας ευχαριστώ κυρία Παπαδημητρίου για τις εύστοχες ερωτήσεις σας που μου έδωσαν την ευκαιρία να αναφερθώ σε κάποιες απόψεις μου για τη συγγραφή γενικώς και ιδιαίτερα για το συγκεκριμένο βιβλίο μου.