Γράφει: Λεύκη Σαραντινού

Η Τζένη Μανάκη γεννήθηκε και ζει στη Θεσσαλονίκη. Εργάστηκε ως συντάκτρια και μεταφράστρια (από αγγλική και γαλλική γλώσσα), μετά από σπουδές δημοσιογραφίας, σε έγκριτη ημερήσια εφημερίδα, και στο Δημόσιο. Ασχολήθηκε παράλληλα, με τη σύνταξη και επιμέλεια συνδικαλιστικής μηνιαίας εφημερίδας. Ασχολείται ερασιτεχνικά με τη ζωγραφική, στο παρελθόν έλαβε μέρος σε ομαδικές εκθέσεις. Έχει επίσης ασχοληθεί με τη μόδα και τη διακόσμηση.

Έχουν εκδοθεί τέσσερα μυθιστορήματά της: «Μικρές και Μεγάλες Προδοσίες»- εκδόσεις ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ, «Η Σκιά της αμφιβολίας»- Εκδόσεις Όστρια, «Για την Ελίζα»- Εκδόσεις Ωκεανίδα και «Με το χέρι στο στήθος»- Εκδόσεις Ωκεανίδα.

Είναι στενή συνεργάτιδα του λογοτεχνικού περιοδικού Fractal, στο οποίο έχουν δημοσιευθεί πολλά διηγήματά της, πολλές κριτικές βιβλίων, θεάτρου, τέχνης, και συνεντεύξεις συγγραφέων Κριτικές – παρουσιάσεις βιβλίων, έχουν δημοσιευθεί επίσης και στα περιοδικά λόγου και τέχνης: Diastixo, Literature, Staxtes, Ψυχογραφήματα. Είναι συντονίστρια της Λέσχης Ανάγνωσης του Συνδέσμου Επιστημόνων Γυναικών Θεσσαλονίκης.

Το «Με το χέρι στο στήθος» από τις εκδόσεις Ωκεανίδα για το οποίο μας μίλησε εδώ, είναι το τέταρτο μυθιστόρημά της μετά από το «Για την Ελίζα» (2019), «Μικρές και Μεγάλες Προδοσίες» (2015) και «Η Σκιά της αμφιβολίας» (2016).

Πολυθεματικό και πολυδιάστατο το βιβλίο σας, θίγει πολλά από τα προβλήματα που αντιμετωπίζει σήμερα η κοινωνία μας, όπως την τρομοκρατία, το προσφυγικό, αλλά και την ενδοοικογενειακή βία. Ποιο από τα παραπάνω θεωρείται εσείς ως το πιο σημαντικό που χρήζει άμεσης αντιμετώπισης;

Είναι καίριας σημασίας κυρία Σαραντινού και τα τρία αυτά προβλήματα για τις σύγχρονες κοινωνίες. Θα πρέπει οι ιθύνοντες, τόσο για την εξάλειψη της τρομοκρατίας, όσο και για μία λύση του προσφυγικού να στοχεύσουν περισσότερο στα αίτια που προκαλούν τις δύο αυτές μάστιγες που δημιουργούν ανθρώπινα δράματα. Μέχρι στιγμής δεν έχουμε σοβαρές ενδείξεις ειλικρινούς βούλησης τέτοιας αντιμετώπισής τους. Οι εξουσίες δρουν κατασταλτικά κατά κύριο λόγο. 'Όσον αφορά την ενδοοικογενειακή βία, έχει πάρει ενδημική χροιά, ενδεχομένως ως απόρροια της πανδημίας και των συνεπειών που προκύπτουν από τον εγκλεισμό, την οικονομική δυσπραγία, τη χρήση ουσιών κλπ. Θεωρώ εξόχως επείγουσα την πρόβλεψη για αντιμετώπισή της, πράγμα καθόλου εύκολο βεβαίως. Και εδώ ο ρόλος της πολιτείας, λόγω των υπαρχουσών συνθηκών, είναι αναποτελεσματικός.

Είναι ανάγκη πολλών παρεμβάσεων κυβερνητικών η εξωκυβερνητικών φορέων να ανατάξουν την ολοένα αυξανόμενη φτωχοποίηση των κατώτερων οικονομικά τάξεων, πηγή πολλών κακών που σχετίζονται με τη βία. Να θεσπισθούν σοβαρά εκπαιδευτικά προγράμματα που αφορούν τη συμβίωση των ανθρώπων, να πραγματοποιηθεί αναβάθμιση της κοινωνικής πρόνοιας με συμβούλους αλλά και ελεγκτές για περιπτώσεις υπόνοιας χρήσης βίας. Το ζήτημα της ενδοοικογενειακής βίας να αντιμετωπισθεί επίσης μέσα από μία καθολική και πολυεπίπεδη προσέγγιση που θα διατρέχει το εκπαιδευτικό μας σύστημα, μέσα από την οποία θα οικοδομείται η αντίληψη των ίσων ρόλων ανάμεσα τα φύλα.

Παιδεία δεν είναι μόνο τα πτυχία, αλλά, η επίγνωση των ορίων της δικής μας ελευθερίας όπως και του άλλου, η επιμονή στις αξίες μας, ο σεβασμός στον συνάνθρωπο, η προστασία του αδύναμου, η γενναιότητα της ανάληψης ευθύνης, η μεγαλοψυχία, η ευγένεια, η αισθητική μας. Δεν θεωρώ τον εαυτό μου ειδικό για περαιτέρω ανάλυση, αλλά τα γεγονότα δείχνουν ότι η αντιμετώπιση πρέπει να είναι άμεση, με κάθε δόκιμο τρόπο.

Το βιβλίο σας συνδυάζει αριστοτεχνικά πολλά ετερόκλητα στοιχεία . Πόσο σας δυσκόλεψε το γεγονός αυτό κατά τη συγγραφή;

 Το να εντρυφήσω σε αρκετά ζητήματα ήταν επιλογή, δεδομένου ότι είχα ως πρόθεση να εντάξω τη μυθοπλασία μου μέσα σε ένα άτυπο πολυπρισματικό χρονικό των πρώτων χρόνων του νέου αιώνα, ΄Ηθελα να κάνω τον αναγνώστη να αφουγκραστεί τις αγωνίες, τους κινδύνους που εμφωλεύουν για τους ήρωές μου αλλά και τις σταθερές από τις οποίες μπορούν να κρατηθούν για μια ποιοτική ζωή, και γιατί όχι, για αναζήτηση της ευτυχίας.

Δεν θα έλεγα λοιπόν ότι με δυσκόλεψε υπερβολικά το γεγονός των ετερόκλητων στοιχείων, γιατί από μακρού παρακολουθώ και εμβαθύνω στην επικαιρότητα, με όλα τα συμπαρομαρτούντα για τις κοινωνίες, έχω αρκετή αναγνωστική εμπειρία, αγαπώ την Τέχνη σε κάθε μορφή της, έχω ασχοληθεί με το θέατρο, ειδικά, ως λογοτεχνικό είδος. Τώρα το πόσο “αριστοτεχνικά” τα έχω συνδυάσει όλα αυτά, είναι ζήτημα της κριτικής και των αναγνωστών.

Είναι εμφανέστατη στο βιβλίο σας η αγάπη σας για την Τέχνη και τη Λογοτεχνία. Κάποιοι γύρω μας πρεσβεύουν ότι η Τέχνη και η Λογοτεχνία δεν είναι απαραίτητες στον άνθρωπο. Τι τους απαντάτε;

Κατηγορηματικά όχι. Θεωρώ ότι τόσο η Τέχνη όσο και η Λογοτεχνία διευρύνει τους ορίζοντες του ανθρώπου, συμβάλλει στην ατομική του εξέλιξη, βοηθά στην αυτογνωσία και την πνευματική ευρύτητα, γεγονός που αντανακλά σε όλη την κοινωνία. Όποιος αγαπά την Τέχνη ή τη Λογοτεχνία αποκτά μια άλλη οπτική και αισθητική για τη ζωή. Συχνά κάθε μορφή τέχνης αποδεικνύεται όχι μόνο στοιχείο ψυχολογικής στήριξης του ατόμου, αλλά σωσίβιο, μέσα σ' αυτήν την τόσο βίαιη και συγκρουσιακή κοινωνία που ζούμε.

Πείτε μας πως ακριβώς έγινε ο συσχετισμός του πίνακα του Ελ Γκρέκο «Ο ευγενής με το χέρι στο στήθος» με τον τίτλο του βιβλίου σας. Υπήρξε ο πίνακας αυτός παράλληλα αφορμή για τη δημιουργία του βιβλίου μήπως;

Κατ’ αρχήν θαυμάζω απεριόριστα τον Γκρέκο. Συχνά εκτός των μουσείων, προστρέχω σε βιβλία τέχνης και “μελετώ” την τεχνική των μεγάλων ζωγράφων, τον φωτισμό, την κίνηση, το χρώμα. Είχα ήδη ένα προσχέδιο του μυθιστορήματος στο νου μου, όταν τυχαία, σταμάτησε το βλέμμα μου στο πορτρέτο του ευγενούς με το χέρι στο στήθος. Προσπάθησα να ερευνήσω στα μάτια του τι δήλωνε αυτή του η στάση. Έκανα διάφορες υποθέσεις, πιθανόν αδόκιμες.

Επικράτησε η σκέψη ότι ο εικονιζόμενος πέρα από τον τίτλο διέθετε μια εγγενή ευγένεια και ότι το βλέμμα του απέπνεε ειλικρίνεια. Η θέση του χεριού στο στήθος ανέκαθεν μου δημιουργούσε ποικίλα θετικά συναισθήματα, σαν αυτά που αποδίδω στους ήρωές μου όταν κάνουν αυτή την κίνηση. Και επειδή θεωρώ αλληλένδετη την τέχνη με τη ζωή, δημιούργησα έναν ήρωα που να παραπέμπει στον ευγενή που απεικονίζεται στον πίνακα του Γκρέκο, έναν άντρα έντιμο, ειλικρινή, ευφυή, ταλαντούχο, με χιούμορ και ενσυναίσθηση. Ας πούμε ότι υπήρξε μια αλληλεπίδραση αυτού σκεπτόμουν για τον ήρωα με τον εικονιζόμενο στον πίνακα.

Κάποιοι υποστηρίζουν ότι πλέον όλα έχουν ειπωθεί στη Λογοτεχνία σε ό,τι αφορά τη θεματική. Συμφωνείτε με αυτή την άποψη;

Όχι απόλυτα. Μπορεί σε κάποιες κεντρικές γραμμές ναι. Όμως η Λογοτεχνία, το μυθιστόρημα κυρίως, έχει να κάνει με τη ζωή και η ζωή έχει ανεξάντλητες εκδοχές, άπειρες εκφάνσεις, χιλιάδες απρόοπτα και εκπλήξεις που γεννούν διαρκώς νέα ερωτήματα για απάντηση, νέα ζητήματα για ανάλυση... Εξάλλου υπάρχουν τόσο διαφορετικές χροιές στη διατύπωση ακόμη και της ίδιας ιδέας, του ίδιου νοήματος, τόσο διαφορετικές αναγνώσεις ενός καλού βιβλίου, που ακόμη διαβάζοντας το ίδιο κείμενο κάποια χρόνια μετά την πρώτη ανάγνωση ανακαλύπτεις νέα στοιχεία που είχες παραβλέψει, πράγμα που θα συμβεί σίγουρα και σε επόμενη ανάγνωση.

Η ανάγνωση είναι μια πράξη αλληλεπίδρασης του συγγραφέα με τον αναγνώστη. Ο άνθρωπος έχει ανάγκη από ιστορίες που διεγείρουν τη φαντασία του, δημιουργούν εικόνες, πρόσωπα και καταστάσεις. Το αληθινό μεγαλείο της Λογοτεχνίας είναι ακόμη ότι παρέχει στον αναγνώστη μία μέθεξη πέρα από τη συμβατική ζωή, δημιουργεί ορίζοντες, “πραγματικότητες” πέρα από αυτές που έχει δυνατότητα να βιώσει, να εντρυφήσει, να αποκομίσει νέους τρόπους σκέψης, να απαντήσει σε προσωπικά ερωτήματα, ενδεχομένως ακόμη και να ωριμάσει. Η Λογοτεχνία δεν θα πεθάνει.

Είστε πολύ έμπειρη στον χώρο της γραφής, τόσο ως δημοσιογράφος, όσο και ως συγγραφέας. Τι έχετε να πείτε και να συμβουλεύσετε σε αυτούς που ξεκινούν τώρα την πορεία τους στον χώρο;

Δε θεωρώ τον εαυτό μου ειδικό στο να δίνει συμβουλές επί του θέματος. Θα πω αυτά που σκέφτομαι και για μένα. Για να γράψει κανείς πρέπει να έχει να πει κάτι σημαντικό, κι αυτό το σημαντικό να τον κάνει ασυγκράτητο. Βασική προϋπόθεση για να έχει κάποιο κύρος αυτό που θα γράψει, είναι η αναγνωστική εμπειρία. Εμπειρία όχι μόνον αριθμού αναγνωσμάτων αλλά εμβάθυνσης, ανάλυσης των νοημάτων, δημιουργία κριτικής σκέψης. Άλλος σημαντικός παράγων είναι η χρήση της γλώσσας, η κατάκτηση ενός προσωπικού στυλ γραφής. Σημαντικό επίσης, το θέμα με το οποίο θα ασχοληθεί κανείς να έχει ένα υπερχρονικό στοιχείο, αν θέλει το έργο να ξεπεράσει την ημερομηνία πιθανής έκδοσής του. Επίσης να δημιουργεί ήρωες με ολοκληρωμένους χαρακτήρες – συνεπείς με τη δράση τους και το ψυχολογικό και μορφωτικό τους υπόβαθρο. Αν πρόκειται για ιστορικό μυθιστόρημα, μελέτη πολλών ιστορικών παραμέτρων. Αυτά σε γενικές γραμμές.

Κυρία Σαραντινού, σας ευχαριστώ θερμά γι αυτή τη συνομιλία!

Κυρία Μανάκη σας ευχαριστώ θερμά!