Ο Αλέκος Αλαβάνος γεννήθηκε στην Αθήνα το 1950. Είναι γιος του πρώην βουλευτή της Ένωσης Κέντρου Νικόλαου Αλαβάνου. Σπούδασε στο Οικονομικό Τμήμα Νομικής Σχολής Πανεπιστημίου της Αθήνας. Την περίοδο 1974-1978, υπήρξε μέλος του Κεντρικού Συμβουλίου της ΚΝΕ και στη συνέχεια μέλος του ΚΚΕ από το οποίο διαχώρισε τη θέση του το 1991 και εντάχθηκε στο Συνασπισμό της Αριστεράς. Είναι ο έλληνας πολιτικός με τη μεγαλύτερη θητεία στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο (23 χρόνια), αφού από τον Οκτώβριο του 1981 όταν εξελέγη για πρώτη φορά ευρωβουλευτής έδωσε το παρών στα έδρανα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου έως τον Απρίλιο του 2004, όταν αναγκάστηκε να παραιτηθεί μετά την εκλογή του στο ελληνικό κοινοβούλιο. Τον Ιούνιο του 1991, υπήρξε επίσης, ο πρώτος Έλληνας που εξελέγη πρόεδρος πολιτικής ομάδας του Ευρωκοινοβουλίου, του Συνασπισμού της Αριστεράς, ενώ τον Ιούλιο του 1994 εξελέγη ξανά αντιπρόεδρος της πολιτικής ομάδας Ευρωπαϊκή Ενωτική Αριστερά. Το 1992, μαζί με τους ευρωβουλευτές του ΠΑΣΟΚ, Παρασκευά Αυγερινό και της ΝΔ, Παναγιώτη Λαμπρία ίδρυσαν τη Μη Κυβερνητική Οργάνωση Ελληνικό Καραβάνι Αλληλεγγύης με σκοπό την παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας προς δοκιμαζόμενους από τους πολέμους λαούς και περιοχές. Στις 12 Δεκεμβρίου του 2004, στο 4ο Συνέδριο του Συνασπισμού της Αριστεράς, εξελέγη πρόεδρος του κόμματος. Είναι παντρεμένος και έχει δύο κόρες.