Γιάννης Ρίτσος (1909-1990). Ο Γιάννης Ρίτσος γεννήθηκε στη Μονεμβασιά Λακωνίας, γιος του μεγαλοκτηματία Ελευθέριου Ρίτσου και της Ελευθερίας το γένος Βουζουναρά. Είχε τρία αδέρφια. Το 1921 αποφοίτησε από το Σχολαρχείο της Μονεμβασιάς και γράφτηκε στο Γυμνάσιο του Γυθείου. Την ίδια χρονιά πέθαναν ο αδερφός του Δημήτρης (Μίμης) και η μητέρα του.



Το 1924 δημοσίευσε το πρώτο του πεζό και κατόπιν δύο ποιήματα στη Διάπλαση των Παίδων με το ψευδώνυμο Ιδανικό Όραμα. Το 1925 ολοκλήρωσε και τις γυμνασιακές του σπουδές στο Γύθειο και έφυγε με την αδερφή του Λούλα για την Αθήνα. Είχε προηγηθεί η οικονομική καταστροφή του πατέρα τους και έτσι ο Ρίτσος εργάστηκε στην Αθήνα, αρχικά ως δακτυλογράφος και στη συνέχεια ως αντιγραφέας στην Εθνική Τράπεζα. Το 1926 αρρώστησε από φυματίωση και επέστρεψε στη Μονεμβασιά ως το φθινόπωρο του ίδιου χρόνου, οπότε γράφτηκε στη Νομική Σχολή της Αθήνας, χωρίς ποτέ να φοιτήσει. Υπήρξε βοηθός βιβλιοθηκάριου και γραφέας στο Δικηγορικό Σύλλογο της Αθήνας. Το Γενάρη του 1927 νοσηλεύτηκε στην κλινική Παπαδημητρίου και λίγο αργότερα μπήκε στο σανατόριο Σωτηρία, όπου έμεινε για τρία χρόνια. Στη Σωτηρία ο Ρίτσος γνωρίστηκε με τη Μαρία Πολυδούρη και με μαρξιστές και διανοούμενους της εποχής του, ενώ παράλληλα έγραψε κάποια ποιήματά του που δημοσιεύτηκαν στο φιλολογικό παράρτημα της Μεγάλης Εγκυκλοπαίδειας με το ψευδώνυμο Σοστίρ, αναστροφή του επιθέτου του.



Από το φθινόπωρο του 1930 και για ένα χρόνο έζησε στα Χανιά, αρχικά στο Άσυλο Φυματικών της Καψαλώνας και ύστερα από προσωπική του έγγραφη καταγγελία με την υπογραφή πολλών συν-ασθενών του, των άθλιων συνθηκών ζωής που επικρατούσαν εκεί. Η καταγγελία έγινε σε τοπική εφημερίδα, και λόγω εντοπιότητας του Ελευθέριου Βενιζέλου εισακούστηκε. Μεταφέρθηκε μαζί με όλους τους τρόφιμους στο σανατόριο Άγιος Ιωάννης. Τον Οκτώβρη του 1931 επέστρεψε στην Αθήνα και ανέλαβε τη διεύθυνση του καλλιτεχνικού τμήματος της Εργατικής Λέσχης. Εκεί σκηνοθέτησε και συμμετείχε σε παραστάσεις. Η υγεία του βελτιώθηκε σταδιακά, το ίδιο και τα οικονομικά του με τη βοήθεια της αδερφής του Λούλας, που είχε στο μεταξύ παντρευτεί και φύγει για την Αμερική. Τον επόμενο χρόνο ο πατέρας του μπήκε στο Ψυχιατρείο στο Δαφνί (όπου πέθανε το 1938) · πέντε χρόνια αργότερα τον ακολούθησε η Λούλα, που βγήκε το 1939. Το 1933 συνεργάστηκε με το περιοδικό της Αριστεράς Πρωτοπόροι και δούλεψε στο εμπορικό θέατρο για τέσσερα χρόνια (θίασοι Ζωζώς Νταλμάς, Ριτσιάρδη, Μακέδου Παπαϊωάννου). Το 1934 δημοσίευσε την πρώτη του ποιητική συλλογή Τρακτέρ, προσλήφθηκε ως επιμελητής εκδόσεων του οίκου Γκοβόστη και έγινε μέλος του ΚΚΕ. Το 1936 στον Ριζοσπάστη δημοσίευσε το «Μοιρολόι», τρία άσματα της συλλογής «Επιτάφιος»- εμπνευσμένα από τη μεγάλη καπνεργατική απεργία της Θεσσαλονίκης με νεκρούς. Το 1937 νοσηλεύτηκε στο σανατόριο της Πάρνηθας με έξαρση της φυματίωσης και πάλι. Τον επόμενο χρόνο προσλήφθηκε στο Βασιλικό Θέατρο και το 1940 στη Λυρική Σκηνή. Κατά τη διάρκεια του ελληνογερμανικού πολέμου και της κατοχής ο Ρίτσος έζησε κατάκοιτος, παρόλα αυτά συμμετείχε στη δραστηριότητα του μορφωτικού τμήματος του ΕΑΜ και αρνήθηκε να δεχτεί χρήματα από έρανο όταν από τις κακουχίες κινδύνεψε η ζωή του (έκκληση Αλέκου Λιδωρίκη). Ζήτησε τα χρήματα να μοιραστούν σε δοκιμαζόμενους καλλιτέχνες. Στη διάρκεια των Δεκεμβριανών (1944) επισκεπτόταν συχνά την Καισαριανή. Κατά την υποχώρηση (Ιανουάριος του 35), συναντήθηκε με τον Άρη Βελουχιώτη και συνεργάστηκε με το Λαϊκό Θέατρο Μακεδονίας.



Μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας (Φεβρουάριος 45) επιστρέφει στην Αθήνα και διαπιστώνει πως συντριπτικό μέρος του αρχείου του έχει καταστραφεί από το πρόσωπο στο οποίο το είχε εμπιστευθεί, λόγω φόβου. Συναντά νέους καλλιτέχνες στην ΕΠΟΝ- ανάμεσά τους και τον Μίκη Θεοδωράκη και συνεργάζεται με το περιοδικό Ελεύθερα Γράμματα (1945)



Το 1948 και ενώ ο εμφύλιοι σοβούσε, εξορίστηκε λόγω της αριστερής δράσης του στο Κοντοπούλι της Λήμνου, τον επόμενο χρόνο στην τρομερή Μακρόνησο, το 1950-1951 στον Άη Στράτη. Δεν υπογράφει δήλωση μετανοίας και «σηκώνει» την ψυχολογία του στρατοπέδου, ιδίως της Μακρονήσου. Το 1952 επέστρεψε στην Αθήνα και υπήρξε υποψήφιος της ΕΔΑ, του νόμιμου αριστερού κόμματος, καθώς το ΚΚΕ έχει κηρυχθεί παράνομο. Το 1954 παντρεύτηκε την παιδίατρο Φαλίτσα Γεωργιάδου από τη Σάμο, την οποία γνώριζε από την κατοχή και απέκτησαν μια κόρη την Έρη (Ελευθερία- 1955). Στο ίδιο διάστημα ο Μίκης Θεοδωράκης μελοποίησε από το Παρίσι τον «Επιτάφιο» έργο που μαζί με τη «Ρωμιοσύνη» (1966) θα τον συστήσει στο μεγάλο κοινό.



Το 1956 ταξίδεψε στη Σοβιετική Ένωση ως μέλος αντιπροσωπείας διανοουμένων και δημοσιογράφων και έγραψε σειρά εντυπώσεων στην εφημερίδα «Αυγή» και το 1959 επισκέφτηκε τη Ρουμανία. Το 1962 πήγε ξανά τη Ρουμανία όπου συναντήθηκε με το Ναζίμ Χικμέτ και κατόπιν πήγε στην Τσεχοσλοβακία, όπου ολοκλήρωσε την Ανθολογία Τσέχων και Σλοβάκων ποιητών, την Ουγγαρία και τη Γερμανική Λαοκρατική Δημοκρατία. Το 1964 ήταν και πάλι υποψήφιος στις βουλευτικές εκλογές με την ΕΔΑ. Μετά το πραξικόπημα του Απριλίου 1967 που έκαναν οι επίορκοι συνταγματάρχες, το εξορίστηκε ξανά, αυτή τη φορά στη Γυάρο και τη Λέρο. Νοσηλεύθηκε με καρκίνο της ουροδόχου κύστης στην Αθήνα το καλοκαίρι, του 1968. Ξεσηκώθηκε μεγάλο διεθνές κύμα συμπαράστασης. Τον Οκτώβριο οι δικτάτορες φοβήθηκαν μήπως του πεθάνει έγκλειστος και τον έστειλαν στη Σάμο, όπου τέθηκε υπό κατ\' οίκον περιορισμό στο σπίτι της γυναίκας του. Το 1970 επέστρεψε στην Αθήνα με σκοπό να μεταβεί στο Λονδίνο, όπου είχε προσκληθεί σε διεθνές ποιητικό συνέδριο, ύστερα όμως από άρνησή του να συμβιβαστεί με το καθεστώς του Παπαδόπουλου εξορίστηκε εκ νέου στη Σάμο. Το 1973 συμμετείχε στα γεγονότα του Πολυτεχνείου με φυσική παρουσία στις διαδηλώσεις της πρώτης μέρας και μέσα από τα τραγούδια του που είχε μελοποιήσει ο Μίκης Θεοδωράκης. Ύστερα από την πτώση της δικτατορίας διέμενε στην Αθήνα περνώντας τα καλοκαίρια στη Σάμο και κάνοντας πολλά ταξίδια.



Τιμήθηκε για το έργο του από την Ελλάδα και άλλες χώρες του κόσμου. Ενδεικτικά αναφέρουμε το Μέγα Διεθνές Βραβείο Ποίησης της Biennale του Knokk - le - zont στο Βέλγιο (1972), το Διεθνές Βραβείο Δημητρώφ στη Σόφια (1975), το Μέγα Γαλλικό Βραβείο Ποίησης Alfred de Vigny, το βραβείο Λένιν για την Ειρήνη (1977), το Διεθνές Βραβείο του Παγκοσμίου Συμβουλίου Ειρήνης (1979), το βραβείο Ποιητή Διεθνούς Ειρήνης του ΟΗΕ, το Χρυσό Μετάλλιο του Δήμου Αθηναίων (1987), το Μετάλλιο Ειρήνης Γρηγόρη Λαμπράκη (1989), τον Μεγάλο Αστέρα της Φιλίας των Λαών (Γ. Λ. Δ.), το μετάλλιο Ζολιό - Κιουρί (1990). Προτάθηκε αρκετές φορές για το βραβείο Νόμπελ. Υπήρξε μέλος της Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών (1937) και της Ακαδημίας Λογοτεχνών και Επιστημών Mainz της Ο. Δ. Γ, και ανακηρύχτηκε επίτιμος διδάκτωρ των Πανεπιστημίων Θεσσαλονίκης (1975), Μπίρμιγχαμ (1978), Karl Marx της Λειψίας (1984), της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου της Αθήνας (1987).



Πέθανε το Νοέμβρη του 1990 και η σορός του ενταφιάστηκε στη γενέτειρά του. Θεμελιώδες χαρακτηριστικό της ποίησης του Γιάννη Ρίτσου στάθηκε η στράτευσή της στην υπηρεσία του ανθρωπισμού, της αγάπης και της ελληνικότητας. Κατά τη διάρκεια της εξηντάχρονης πνευματικής πορείας του ο Ρίτσος πέρασε γρήγορα από το χώρο του νεορομαντισμού-νεοσυμβολισμού του μεσοπολέμου στην πολιτικά στρατευμένη υπέρ του κομμουνισμού τέχνη, στο πλαίσιο της οποίας διαμόρφωσε μια γνήσια λυρική γραφή και πρόβαλε την κοσμοθεωρία του, παραμένοντας σ\' όλη τη ζωή του ένας εξαιρετικά ευαίσθητος δέκτης των συνεπειών των πολιτικών και κοινωνικών εξελίξεων τόσο στην Ελλάδα, όσο και σ\' όλο τον κόσμο.



Για περισσότερα βιογραφικά στοιχεία του Γιάννη Ρίτσου βλ. Βελουδής Γ., Ρίτσος Γιάννης, στο Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό, τ. 9α, Αθήνα, Εκδοτική Αθηνών, 1988, Αγγελική Κώττη, Χρονολόγιο Γιάννη Ρίτσου, περιοδικό Νέα Εστία, τχ. 130, Χριστούγεννα 1991, αρ. 1547, σ. 4-9, Θοδωρής Πετρόπουλος, Χρονολόγιο Γιάννη Ρίτσου, περιοδικό Διαβάζω, τχ. 205, 21/12/1988, σ. 34-46, Γιάννης Η. Παππάς, Χρονολόγιο Γιάννη Ρίτσου, περιοδικό Ελίτροχος, τχ. 4-5, Χειμώνας 1994-1995, σ. 15-31, Αγγελική Κώττη, Γιάννης Ρίτσος: ένα σχεδίασμα βιογραφίας, Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 1997, και Χρύσα Προκοπάκη, Αικατερίνη Μακρυνικόλα & Γιώργης Γιατρομανωλάκης, Γιάννης Ρίτσος 1909-1990: εκατό χρόνια από τη γέννησή του, Εθνικό Κέντρο Βιβλίου, Αθήνα, 2010.



(Πηγή: Αρχείο Ελλήνων Λογοτεχνών, Ε.ΚΕ.ΒΙ.)